
Er zijn veel mythologische bomen die de lucht en de aarde met elkaar verbinden. Deze bomen, ook wel levensboom, wereldboom of kosmische boom genoemd, hebben vaak vergelijkbare betekenissen. De Roemeense godsdiensthistoricus Mircea Eliade betoogde dat alle symbolen die voor communicatie tussen de aarde en de lucht zorgen, varianten zijn van de kosmische boom.1
De Levensboom In Turkse Mythen
De levensboom, die dateert uit de prehistorie, is een wereldwijd motief. Het verduidelijkt begrippen als leven, schepping, dood of onsterfelijkheid. Daarom is de levensboom een van de belangrijkste symbolen in de Turkse mythologie.
De levensboom, bekend als Ulukayın, Paykaygın, Bayterek en Aal Luuk Mas in Turkse gemeenschappen, wordt meestal afgebeeld in de vorm van beuk met negen takken, en soms in de vorm van den of populier met zeven of acht takken. Daarom worden beuken in bijna alle Turkse gemeenschappen als heilig beschouwd.
Onderzoek toont aan dat de boomcultus bij de Turken voortkwam uit natuuraanbidding en bosaanbidding, die vroeger deel uitmaakten van het animisme.2
De Boom Die De Rijken Verbindt
In Turkse gemeenschappen bestaat het universum uit drie delen: ondergronds, aarde en lucht. De belangrijkste functie van de levensboom is om deze drie delen als een gigantische zuil met elkaar te verbinden. De levensboom, die met zijn wortels de ondergrond grijpt, met zijn takken de lucht vasthoudt en met zijn stam voor communicatie zorgt tussen deze delen.
Evenzo is de belangrijkste functie van de levensbomen in de mythen van Europese samenlevingen en sjamaangemeenschappen meestal om verschillende rijken met elkaar te verbinden.
De boom die de rijken met elkaar verbindt is een belangrijk symbool voor sjamanistische rituelen. Veel sjamanententen bevatten materialen die de levensboom symboliseren. Het meest voorkomende motief in sjamanendrums is de levensboom. De sjamaan die tijdens het ritueel in trance raakt, kan via deze boom naar de hemel stijgen.3
Boom Der Geesten
Volgens een mythe in sommige Turkse en Tungusische gemeenschappen in het noordoosten van Siberië, wachten de geesten van mensen op de takken van de levensboom voordat ze worden geboren. Deze geesten worden bij de geboorte van hun baasjes via sjamanen naar het lichaam geleid waartoe ze behoren.
Geesten, die wachten als een vogel op de takken van de levensboom voor de geboorte, vliegen als een vogel naar Uçmag* na de dood. In dit opzicht is de mythe verenigbaar met de Turkse mythologie en het tengrisme, maar de oorsprong ervan is onzeker.
Uçmag: In de Turkse mythologie wordt de hemel Uçmag, Uçmağ of Uçmak genoemd. Het is afgeleid van het woord “uç”, wat vliegen betekent.
Uno Harva schreef dat sommige Turken in het Ottomaanse rijk een soortgelijke levensboom hadden. Volgens Harva is er voor elke persoon een blad aan de boom, ook wel de boom van het lot genoemd. Ieders lot staat geschreven op het blad dat bij hen hoort. Het blad valt pas bij de dood van de persoon.4
De Levensboom Als De Oorsprong Van De Mensheid
Ulukayın, geplant door de scheppergod Kayra Han in de Turkse mythologie, wordt meestal afgebeeld met negen takken, zoals hierboven vermeld. Volgens de mythen werden de negen rassen of negen Turkse stammen op aarde geschapen door de takken van de levensboom. Deze gemeenschappen vermengden zich in de loop van de tijd met elkaar en vormden de huidige samenlevingen.
Turkse gemeenschappen in Noordoost-Siberië legden de creatie echter anders uit.
Volgens het Epos van Er Sogotoh werd de eerste mens geboren uit Kübey Hatun, die in de levensboom leeft.5
Kübey Hatun is een mythologisch wezen dat leeft in de levensboom in de Turkse mythologie. Sommige onderzoekers hebben haar ook beschreven als een soort geboortegodin. Ze wordt meestal afgebeeld als een vrouw die vanaf haar middel een boom is. Ze is de moeder van de eerste mens, Er Sogotoh.
Er Sogotoh, wiens vader God is, is de voorouder van alle mensen op aarde volgens heldendichten. Later hoorde hij dat zijn moeder Kübey Hatun was.
De Wereldboom In Moderne Folklore
De levensboom is sinds de oudheid een van de populaire motieven in de Turkse cultuur en decoratiekunst. Zozeer zelfs dat zelfs in gemeenschappen die het Tengrisme hebben opgegeven, de symboliek van de levensboom te vinden is. Zo zijn er veel levensboommotieven in de fresco’s van de Oeigoerse Turken, die zich in de 8e eeuw bekeerden tot het manicheïsme.6

Bezeklik-grotten (tussen de 9e en 11e eeuw)
De levensbomen van de Oeigoeren worden vaak gesynthetiseerd met de manicheïsche traditie. De eerste gedetailleerde levensboom fresco’s van de Turken werden gevonden in de Oeigoeren. Omdat Oeigoeren de eerste Turkse samenleving zijn die zich heeft gevestigd.
Levensboommotieven bleven ook populair in Turkse gemeenschappen die zich tot de islam bekeerden. De motieven van Gök Medrese in Sivas, Çifte Minareli Medrese in Erzurum en Paleis Van İshak Paşa in Ağrı zijn de belangrijkste voorbeelden.
Geometrische Motieven

Het wapen en de vlag van Tsjoevasjië, een federale republiek van de Russische Federatie en grotendeels bewoond door christelijke Tsjoevasjische Turken, bestaat uit een rode levensboom op een gele achtergrond. In de Turkse mythologie symboliseert geel goud en rijkdom, en rood symboliseert vuur, moed, liefde, bloed en macht. Hunnen en Oeigoeren gebruikten ook gele vlaggen.
Een motief dat erg lijkt op de boom op de vlag van Tsjoevasjië is ook te vinden op het wapen van het Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije.

Het levensboommotief op de voorkant van de 5 kuruş-munt die in Turkije wordt gebruikt, is ontworpen in een smallere en langere vorm, in tegenstelling tot andere voorbeelden.
Soortgelijke geometrische boommotieven zijn ook te vinden in tapijten en vloerkleden. Deze motieven zijn erg populair in zowel Turkse als Perzische tapijten.
Bajterek-Toren

De beroemde Baiterek-Toren in Nur-Sultan, de hoofdstad van Kazachstan, is een moderne interpretatie van de levensboom. Het gebouw, waarvan de architect Akmirza Rüstembekov is, bevindt zich in het stadscentrum en wordt gebruikt als uitkijktoren. Het gebouw is ontworpen met inspiratie uit het verhaal van een mythische vogel genaamd Semrük.
- “Le Chamanisme” Mircea ELIADE, Éditions Payot, ISBN: 9755332588[↩]
- “Türk Mitolojisinin Anahatları”, Yaşar ÇORUHLU, Kabalcı Yayınevi, ISBN: 9786051559926[↩]
- “Aus Sibirien”, Wilhelm RADLOFF, ISBN: 9783846024003[↩]
- “Die Religiösen Vorstellungen Der Altaischen Völker”, Uno HARVA, Suomalainen Tiedeakatemia, ISBN: 9514107004[↩]
- “Türk Mitolojisi, Cilt 1, Bahaeddin ÖGEL, Türk Tarih Kurumu, ISBN: 9789751601155[↩]
- “Maniheist, Budist Ve Hristiyan Türklerde Su İle İlgili İnançlar”, Ebru ZEREN, 2015[↩]