Archura/Arçura (Oud Turks: 𐰀𐰺𐰲𐰆𐰺𐰀) is een van de meest interessante en griezelige wezens in de Turkse mythologie. Dit wezen, waarvan men geloofde dat het in de diepten van de bossen leefde, was zowel een element van angst als een object van respect voor oude samenlevingen die verweven waren met de natuur. Omdat Archura niet alleen werd gezien als een kwade geest, maar ook als een wezen dat de balans van de natuur bewaarde. Voor sommigen een demon, voor anderen de heerser van het bos…
Fysieke kenmerken van Archura
Wat betreft zijn uiterlijk, is het meest opvallende kenmerk dat Archura onderscheidt van andere mythologische wezens dat zijn lichaam volledig bedekt is met haar. Dit kenmerk is ook een indicatie dat het een wezen is dat geïntegreerd is met het wild. Zijn lange haar reikt tot aan de grond en zijn ogen hebben een rode gloed. Maar daar houdt het niet op! Er wordt soms gezegd dat Archura drie armen en drie benen heeft. Zijn ogen zijn misschien meer dan die van een gewoon wezen. Naast de ogen aan de voorkant, heeft hij ook ogen achter zich. Hoe hard je ook probeert jezelf te verbergen voor het gezicht van zo’n wezen, je kunt er zeker van zijn dat het je ziet.
Een van de meest interessante eigenschappen van Archura is zijn vermogen om van vorm te veranderen. Ben je ooit plotseling een oude man met een baard tegengekomen tijdens een wandeling in het bos? Misschien is die oude man niet echt een oude man, maar Archura zelf! Er wordt gezegd dat hij veel verschillende vormen kan aannemen, zoals een vogel en een geit. Deze eigenschap maakt het bijna onmogelijk om hem te vangen of eraan te ontsnappen. Er wordt gezegd dat hij meisjes achtervolgt die ’s nachts hun haar kammen aan de waterkant. Als je op een dag ’s nachts een geluid hoort dat lijkt op een klap uit het water, draai je dan niet om en kijk. Want als je luistert en naar dit geluid kijkt, heeft Archura je geroepen en ben je nu aan zijn genade overgeleverd.
Archura doodt geen mensen, maar aarzelt niet om fysiek letsel toe te brengen. De bekendste vorm van aanval is dood kietelen. Dat klinkt misschien grappig, maar als je bedenkt dat een eindeloos kietelend gevoel iemand tot waanzin kan drijven, lijkt het niet echt een grap. Er wordt gezegd dat hij lachend door het bos zwerft en mensen de tanden uittrekt. Daarom vermijden jagers in het bijzonder om hardop te praten of naar elkaar te roepen in het bos, omdat Archura deze geluiden onthoudt en hun eigenaren vindt en straft.
Beschermer van de bossen of een demon?
Waarom wordt Archura dan als zo’n wezen gezien? Volgens de mythologie van de christelijke Turken die in de regio Idel-Oeral woonden, was dit wezen vóór de komst van het christendom de beschermer van het bos. Met andere woorden, je moest ermee overweg kunnen. Als je de natuur respecteerde, zou je prooi overvloedig en vruchtbaar zijn. Maar als je iets deed dat de balans van de natuur verstoorde, zou je Archura’s woede opwekken. Na verloop van tijd, met de verspreiding van het christendom, hield Archura op een natuurgeest te zijn en begon hij te transformeren in een demonisch wezen. De oude overtuigingen verdwenen echter niet helemaal. Verhalen over hem die door de bossen zwierf, bleven onder de mensen worden verteld.
Als we kijken naar de mythologische oorsprong van Archura, zien we dat hij de relatie weerspiegelt die de oude Turken hadden met de natuur. Bossen waren voor hen niet alleen een gebied met bomen, maar heilige plaatsen waar bovennatuurlijke wezens leefden. Daarom werden wezens als Archura figuren die het belang van leven in harmonie met de natuur benadrukten. Zelfs vandaag de dag kunnen we de invloed van zulke mythologische wezens zien in sommige volksgeloofsovertuigingen, zoals niet onnodig schreeuwen in het bos of niet zonder reden bomen kappen.
Overeenkomsten met andere mythologische wezens
Wezens die lijken op Archura worden niet alleen aangetroffen in Turkse volksgeloof, maar ook in veel culturen over de hele wereld. Deze wezens, die onder verschillende namen worden beschouwd als de geesten van bossen, bomen en wilde natuur, misleiden, schrikken of straffen mensen soms, terwijl ze soms worden gezien als figuren die de balans van de natuur beschermen.
In de Slavische mythologie is Leshy een wezen dat erg lijkt op Archura. Leshy wordt meestal afgebeeld als een oude man, maar net als Archura heeft hij ook het vermogen om van gedaante te veranderen. Hij kan naar believen een jongeman worden, van grootte veranderen en de vorm van dieren aannemen. Hij bedriegt mensen die verdwaald zijn in het bos, trekt ze dieper en maakt het moeilijk voor ze om terug te keren. Net als Archura’s gelach en het roepen van mensen, imiteert Leshy soms mensen, creëert echo’s met hun stemmen en maakt ze zo tot prooi. In Slavische volksgeloof wordt Leshy beschouwd als een wezen dat de natuur beschermt in plaats van mensen kwaad te doen. Hij straft degenen die het bos niet respecteren, bomen omhakken of dieren onnodig kwaad doen.
Skogsrå in de Noorse mythologie vertoont ook overeenkomsten met Archura. Skogsrå wordt in Zweedse volksverhalen beschreven als een vrouwelijke geest van het bos. Van voren gezien lijkt ze op een mooie vrouw, maar haar rug is ofwel als een holle boomschors of helemaal leeg. Net als Archura is ze een wezen dat je in de natuur kunt tegenkomen en dat vooral mannen die alleen lopen, achtervolgt. Ze kan ze betoveren en ervoor zorgen dat ze verdwalen in het bos. Skogsrå begeleidt soms mensen die het bos ingaan en doet ze soms kwaad.
In de Keltische mythologie, met name in Schotland en Ierland, zijn er wezens genaamd Baobhan Sith, die gezien kunnen worden als een vergelijkbare figuur. Deze wezens zijn vampierachtige bosgeesten en worden meestal afgebeeld als mooie vrouwen. Net als Archura’s gedaanteverwisselingsvermogen, hebben ze ook een bedrieglijke schoonheid. Ze verleiden mensen in het bos en absorberen hun levensenergie. Net als Skogsrå, richten ze zich meestal op mannen en zorgen ervoor dat ze verdwalen.
Tengu in de Japanse mythologie heeft ook vergelijkbare kenmerken als Archura. Tengu is een natuurgeest die leeft in bossen en bergachtige gebieden. Hij wordt meestal afgebeeld in menselijke vorm, maar met vogelkenmerken. Hij haalt verschillende trucs uit met de mensen die hij in het bos tegenkomt, test ze en straft ze soms. Net als Archura kan hij mensen misleiden met zijn stem en ze op een dwaalspoor brengen. Sommige versies van Tengu zijn in de loop van de tijd getransformeerd in demonische figuren, vooral onder invloed van boeddhistische overtuigingen. Op dezelfde manier begon Archura gezien te worden als een demonisch wezen in de Turkse mythologie onder invloed van het christendom.
- Beydili, Celal en Eren Ercan. Türk mitolojisi: ansiklopedik sözlük . Yurt Kitap-Yayin, 2005.
- Karakurt, Deniz. Türk Söylence Sözlüğü: Türk Mitolojisi Ansilopedik Sözlük . Deniz Karakurt, 2011.
- Sultejev, Rustem. “Arçura/Şüräle: mythische geesten van de Wolga-Oeralbossen.” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 71.1 (2018): 45-69.
