Przemoc w społeczeństwach prehistorycznych

Przemoc w społeczeństwach prehistorycznych jest jedną z najciemniejszych i najbardziej złożonych zagadek w naszej przeszłości. Skamieniałości i narzędzia kamienne pokazują, że te starożytne społeczeństwa nie tylko polowały, ale także czasami próbowały rozwiązywać konflikty za pomocą gwałtownych działań. Jak powszechna była przemoc wśród społeczeństw prehistorycznych? Czy łowcy-zbieracze uciekali się do przemocy tylko w celu kontrolowania zasobów? Badania wskazują, że przemoc w czasach prehistorycznych była złożonym zjawiskiem, które miało nie tylko wymiar fizyczny, ale także społeczny, kulturowy, a nawet duchowy.

Przyczyny przemocy w społeczeństwach prehistorycznych

Przemoc w społeczeństwach prehistorycznych mogła wynikać z różnych czynników, takich jak niedobór zasobów, konkurencja wewnątrz- i międzygrupowa, hierarchie społeczne i konflikty indywidualne. W tym okresie ludzie zajmowali się łowiectwem i zbieractwem, aby przetrwać.

Styl życia łowców-zbieraczy z natury czynił konkurencję i konflikt nieuniknionymi. Na przykład wojny o tereny łowieckie i zasoby wodne były jednym z najważniejszych czynników wywołujących przemoc w społeczeństwach prehistorycznych. Zasoby żywności były najbardziej podstawowym wymogiem zarówno dla funkcjonalnej ciągłości ekosystemów, jak i ciągłości życia. Dlatego między grupami mogły występować poważne nieporozumienia, a nawet krwawe konflikty.

Łowiectwo i zbieractwo wymagały nie tylko sprawności fizycznej, ale także strategicznego myślenia i kolektywnej współpracy. Nie należy jednak zapominać, że często przewagę mieli ci silniejsi fizycznie. Silni i utalentowani mieli przewagę w dostępie do zasobów, podczas gdy słabsi często pozostawali w tyle. Mogło to prowadzić do tworzenia się hierarchii społecznych i skutkować interpersonalnymi walkami o władzę, które objawiały się przemocą.

Hierarchie społeczne miały zaostrzający wpływ na przemoc w społeczeństwach prehistorycznych. Przywództwo i walka o władzę prowadziły do ​​konfliktów między jednostkami i grupami. Ci, którzy sprawowali władzę, mogli chcieć kontrolować zasoby i dominować nad grupą. To zwiększało napięcie w grupie. Znaleziska archeologiczne są pełne przykładów noszących ślady takich konfliktów. Traumatyczne zmiany widoczne na czaszkach i innych kościach są najważniejszym dowodem osteologicznym przemocy w społeczeństwach prehistorycznych.

Z drugiej strony, konflikty indywidualne były również jednym z czynników wyzwalających przemoc w społeczeństwach prehistorycznych. Gwałtowne konflikty między jednostkami mogły mieć miejsce z takich powodów, jak osobiste nieporozumienia, zazdrość, zemsta i kwestie honorowe.

Formy przemocy

Przemoc w społeczeństwach prehistorycznych przejawiała się w różnych formach, od konfliktów fizycznych po wojny, od praktyk rytualnych po metody karania.

Konflikty fizyczne, jak wspomniano powyżej, często miały miejsce w ramach sporów wewnątrz- i międzygrupowych oraz walk o kontrolę nad zasobami. Konflikty te miały miejsce w związku z kontrolą nad obszarami krytycznymi, takimi jak tereny łowieckie i źródła wody, a czasami wybuchały w wyniku osobistych nieporozumień. Walka między dwiema osobami mogła ostatecznie przerodzić się w wojnę na małą skalę między społecznościami, w którą zaangażowane były większe grupy.

W czasach prehistorycznych wojny były powszechnym zjawiskiem wśród plemion i grup. Wykopaliska archeologiczne wyraźnie pokazują, jak zorganizowane i systematyczne były te wojny, dzięki strukturom obronnym i narzędziom wojennym tamtego okresu. Ponadto składanie ofiar z jeńców pojmanych w tych wojnach bogom lub duchom natury poprzez praktyki, które można określić jako „przemoc rytualną”, pokazuje, że wojna nie była tylko działaniem militarnym, ale trwała w swoich religijnych i kulturowych wymiarach w okresie pokonfliktowym.

Rytuały ofiarne były konkretnym wyrazem wysiłków społeczeństw, aby wchodzić w interakcje z istotami metafizycznymi i zyskać ich aprobatę. Chociaż w tych rytuałach składano głównie ofiary ze zwierząt, w niektórych przypadkach spotykano się również z ofiarami z ludzi. Rytuały składania ofiar z ludzi były szczególnie praktykowane po wojnach i podczas krytycznych wydarzeń, które kształtowały losy społeczności.

W czasach prehistorycznych przemoc była również używana jako narzędzie do utrzymania porządku społecznego. Osoby, które naruszały normatywne zasady społeczne, spotykały się z sankcjami materialnymi i moralnymi stosowanymi w celu utrzymania porządku społecznego. Sankcje te były czasami stosowane jako przemoc fizyczna, a czasami jako wygnanie lub wykluczenie ze społeczeństwa. Te mechanizmy kar były wyraźnym ostrzeżeniem dla innych członków społeczności, którzy byli skłonni do popełniania przestępstw lub łamali zasady.

Skutki przemocy w społeczeństwie

Badania antropologiczne wskazują, że w czasach prehistorycznych akty przemocy miały znaczący wpływ na porządek społeczny. Podczas gdy wydarzenia przemocy wzmacniały struktury władzy, czasami je obalały, co prowadziło do pojawienia się zupełnie nowych przywódców. Na przykład podczas konfliktów i wojen potężne i charyzmatyczne jednostki awansowały na stanowiska kierownicze i przekształcały hierarchię społeczną.

W społeczeństwach prehistorycznych przemoc wpływała na wszystkie warstwy struktury społecznej od A do Z. Wzrost liczby incydentów przemocy wywoływał uczucia strachu i niepewności wśród członków społeczności, co prowadziło do spadku harmonii społecznej i zakłócenia integralności społecznej.

Z drugiej strony przemoc spowodowała, że ​​różne role społeczne i normy zostały zdefiniowane na nowo w społeczeństwie. Podczas gdy znaczenie wojowników i potężnych ludzi w społeczeństwie wzrosło, bardziej narażone grupy, takie jak kobiety i dzieci, zaczęły żyć na bardziej chronionych obszarach. Doprowadziło to do przekształcenia ról płciowych.

Migracja jako wynik przemocy

Incydenty przemocy w społecznościach prehistorycznych wywołały ruchy demograficzne i masowe migracje. Gwałtowne konflikty i wojny spowodowały, że plemiona i społeczności porzuciły swoje dotychczasowe osady i przeniosły się do bezpieczniejszych obszarów.

Migracje należy rozpatrywać nie tylko jako ruchy fizyczne, ale także jako zjawisko społeczno-kulturowe, które spowodowało zmiany w stylu życia i światopoglądzie społeczności. Grupy migrujące do nowych regionów wchodziły w interakcje z innymi społecznościami i odgrywały ważną rolę w wymianie kulturalnej i budowaniu nowych norm społecznych. Jednak proces ten czasami powodował konflikty.

Przykłady i znaleziska archeologiczne

Badania antropologiczne i odkrycia archeologiczne mają ogromne znaczenie dla zrozumienia przemocy w społeczeństwach prehistorycznych. Odkrycia te pomagają nam zrozumieć, jak i dlaczego ludzie stosowali przemoc, jej skutki społeczne i ewolucję historyczną. Oto kilka godnych uwagi przykładów i odkryć, które noszą ślady przemocy w społeczeństwach prehistorycznych:

Cmentarz Jebel Sahaba, Sudan

Cmentarz Jebel Sahaba w Sudanie, w pobliżu rzeki Nil, pochodzi sprzed około 13 000 lat. Początkowo sądzono, że cmentarz nosi ślady jednego poważnego konfliktu. Jednak ponowne oceny z 2021 r. obaliły ten pogląd. Stwierdzono, że 41 szkieletów na cmentarzu miało zarówno zagojone, jak i niezagojone rany.

Naukowcy analizujący ślady sugerują, że akty przemocy w Dżabal Sahaba były wynikiem serii ataków i zasadzek, a nie walk na dużą skalę.¹

Dół Śmierci Talheim, Niemcy

Masowy grób w powiecie Heilbronn w Badenii-Wirtembergii pochodzi sprzed około 7000 lat. Szczątki kostne znalezione w grobie wskazują, że większość pochowanych tu osób zmarła w wyniku przemocy. Większość szkieletów miała obrażenia czaszki, skaleczenia i złamania. Odkrycia te sugerują, że społeczność Talheim prawdopodobnie została zniszczona przez najazdy lub masakry.²

Takie wydarzenia są istotne, ponieważ pokazują, że przemoc w społeczeństwach prehistorycznych nie ograniczała się do konfliktów indywidualnych, ale obejmowała także przemoc na szeroką skalę między społecznościami.

Jaskinia Gougha, Anglia

Jaskinia Gougha, położona w Cheddar w Anglii, zawiera liczne szczątki Homo sapiens pochodzące z końca ostatniego maksimum lodowcowego. Szczątki te, datowane na około 14 700 lat wstecz, noszą uderzające ślady kanibalizmu. Odkrycia osteologiczne, wraz ze śladami cięć i zmiażdżeń na szczątkach, wskazują, że osobniki te zostały zabite, a ich ciała zjedzone.³

Dowody archeologiczne dotyczące praktyk żywieniowych i rytualnych społeczności paleolitu wskazują, że skrajne strategie żywieniowe, takie jak kanibalizm, były akceptowane jako norma kulturowa lub adaptacyjna strategia żywieniowa wśród niektórych grup.

Çatalhöyük, Turcja

Çatalhöyük jest uważane za jedną z najważniejszych osad okresu neolitu w Anatolii. W wyniku badań archeologicznych w niektórych osadach grobowych i elementach konstrukcyjnych w Çatalhöyük znaleziono ślady przemocy. Pęknięcia i obrażenia w szczątkach szkieletowych wskazują na istnienie konfliktów społecznych i aktów przemocy domowej.

Wykopaliska w Çatalhöyük ujawniają również istnienie dużej gęstości zaludnienia, chorób zakaźnych i problemów środowiskowych. Według niektórych badaczy ta nadmierna gęstość zaludnienia mogła zwiększyć tendencję do przemocy w społeczeństwie.⁴

Nataruk, Kenia

Szkielety odkryte na stanowisku archeologicznym Nataruk w Kenii, datowane na około 10 000 lat, wykazały poważne urazy, złamania i skaleczenia. Wygląda na to, że zdecydowana większość badanych osób została pozostawiona na śmierć ze związanymi rękami. Co gorsza, niektóre osoby, które nosiły ślady pobicia kijami lub zranienia narzędziami tnącymi, spotkał ten tragiczny koniec jeszcze w dzieciństwie.⁵

Obecność obsydianu w niektórych aktach przemocy w Nataruk wzmacnia hipotezę, że napastnicy mogli przybyć z innego miejsca, biorąc pod uwagę ograniczoną dostępność obsydianu w tym obszarze.

Jaskinia Scaloria, Włochy

Jaskinia Scaloria, położona w prowincji Apulia we Włoszech, jest ważną osadą pochodzącą z okresu neolitu. Podczas badań przeprowadzonych na niektórych szkieletach w jaskini wykryto ślady przemocy, takie jak ślady cięć i urazy głowy. Odkrycia wskazują, że jaskinia mogła być ośrodkiem przemocy rytualnej, a niektóre osoby w obrębie struktury społecznej mogły być celem rytualnych ataków. Uważa się, że w szczególności młodzi ludzie byli wybierani na ofiary i zabijani podczas różnych rytuałów odprawianych w jaskini.

Niektórzy badacze wysunęli hipotezę, że w jaskini mogli zostać pochowani ludzie, opierając się na wizualnym podobieństwie stalaktytów i kości lub na długotrwałym przekonaniu, że podziemia są źródłem mocy duchowych.⁶

1. Crevecoeur I, Dias-Meirinho MH, Zazzo A, Antoine D, Bon F. New insights on interpersonal violence in the Late Pleistocene based on the Nile valley cemetery of Jebel Sahaba. Sci Rep. 2021 May 27;11(1):9991.[↩]
2. Meyer, C., Lohr, C., Gronenborn, D., & Alt, K. W. (2015). The massacre mass grave of Schöneck-Kilianstädten reveals new insights into collective violence in Early Neolithic Central Europe. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(36), 11217-11222.[↩]
3. Orschiedt, Jörg, Tim Schueler, Marta Połtowicz-Bobak, Dariusz Bobak, Stefan Karol Kozłowski, and Thomas Terberger. „Human remains from Maszycka cave (woj. Małopolskie/PL): The treatment of human bodies in the Magdalenian.” (2017).[↩]
4. Larsen, Clark Spencer, Christopher J. Knüsel, Scott D. Haddow, Marin A. Pilloud, Marco Milella, Joshua W. Sadvari, Jessica Pearson et al. „Bioarchaeology of Neolithic Çatalhöyük reveals fundamental transitions in health, mobility, and lifestyle in early farmers.” Proceedings of the National Academy of Sciences 116, no. 26 (2019): 12615-12623.[↩]
5. “Evidence of a prehistoric massacre extends the history of warfare.” University of Cambridge, 20 Jan. 2016. Accessed 24 July 2024.[↩]
6. Wikipedia contributors. (2024, July 14). Scaloria Cave. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:40, July 24, 2024.[↩]