Geweld in prehistorische samenlevingen

Geweld in prehistorische samenlevingen is een van de donkerste en meest complexe puzzels uit ons verleden. Fossielen en stenen werktuigen laten zien dat deze oude samenlevingen niet alleen jaagden, maar soms ook probeerden hun conflicten op te lossen met gewelddadige acties. Dus hoe vaak kwam geweld voor in prehistorische samenlevingen? Waren jagers-verzamelaars alleen maar gewelddadig om controle te krijgen over hulpbronnen? Onderzoek wijst uit dat geweld in de prehistorie een complex fenomeen was dat niet alleen fysieke, maar ook sociale, culturele en zelfs spirituele dimensies had.

Oorzaken van geweld in prehistorische samenlevingen

Geweld in prehistorische samenlevingen kan voortkomen uit verschillende factoren, zoals schaarste aan hulpbronnen, intra- en intergroepscompetitie, sociale hiërarchieën en individuele conflicten. In deze periode gingen mensen jagen en verzamelen om te overleven.

De jager-verzamelaarslevensstijl maakte concurrentie en conflict inherent onvermijdelijk. Oorlogen over jachtgebieden en waterbronnen waren bijvoorbeeld een van de belangrijkste factoren die geweld in prehistorische samenlevingen veroorzaakten. Voedselbronnen waren de meest basale vereiste voor zowel de functionele continuïteit van ecosystemen als de continuïteit van het leven. Daarom konden er ernstige meningsverschillen en zelfs bloedige conflicten tussen groepen ontstaan.

Jagen en verzamelen vereiste niet alleen fysieke bekwaamheid, maar ook strategisch denken en collectieve samenwerking. Maar het mag niet over het hoofd worden gezien dat de fysiek sterken vaak de overhand hadden. De sterken en getalenteerden hadden het voordeel bij het verkrijgen van toegang tot hulpbronnen, terwijl de zwakkeren vaak achterbleven. Dit kon leiden tot de vorming van sociale hiërarchieën en resulteren in interpersoonlijke machtsstrijd die zich manifesteerde als geweld.

Sociale hiërarchieën hadden een verergerend effect op geweld in prehistorische samenlevingen. Leiderschaps- en machtsstrijd leidde tot conflicten tussen individuen en groepen. Machthebbers wilden misschien de controle over middelen en de groep domineren. Dit verhoogde de spanning binnen de groep. Archeologische vondsten staan ​​vol met voorbeelden van sporen van dergelijke conflicten. Traumatische letsels op schedels en andere botten zijn het belangrijkste osteologische bewijs van geweld in prehistorische samenlevingen.

Aan de andere kant waren individuele conflicten ook een van de triggerende factoren van geweld in prehistorische samenlevingen. Gewelddadige conflicten tussen individuen konden ontstaan ​​om redenen zoals persoonlijke meningsverschillen, jaloezie, wraak en eerkwesties.

Vormen van geweld

Geweld in prehistorische samenlevingen manifesteerde zich in verschillende vormen, van fysieke conflicten tot oorlogen, van rituele praktijken tot strafmethoden.

Fysieke conflicten, zoals hierboven vermeld, vonden vaak plaats als onderdeel van intra- en intergroepsgeschillen en strijd om controle over hulpbronnen. Deze conflicten vonden plaats over de controle over kritieke gebieden zoals jachtgebieden en waterbronnen, en braken soms uit als gevolg van persoonlijke meningsverschillen. Een gevecht tussen twee individuen kon uiteindelijk uitgroeien tot een kleinschalige oorlog tussen gemeenschappen, waarbij grotere groepen betrokken waren.

In de prehistorie was oorlogvoering een veelvoorkomend fenomeen onder stammen en groepen. Archeologische opgravingen tonen duidelijk aan hoe georganiseerd en systematisch deze oorlogen waren, dankzij de verdedigingsstructuren en oorlogsgereedschappen van die tijd. Bovendien laat het offeren van gevangenen die in deze oorlogen werden gevangengenomen aan goden of natuurgeesten door middel van praktijken die kunnen worden gedefinieerd als “ritueel geweld” zien dat oorlog niet alleen een militaire actie was, maar ook doorging met zijn religieuze en culturele dimensies in de periode na het conflict.

Offerrituelen waren een concrete uiting van de inspanningen van samenlevingen om met metafysische wezens te interacteren en hun goedkeuring te krijgen. Hoewel dieren meestal werden geofferd in deze rituelen, werden in sommige gevallen ook mensenoffers aangetroffen. Mensenofferrituelen werden vooral beoefend na oorlogen en tijdens kritieke gebeurtenissen die het lot van de gemeenschap vormgaven.

In de prehistorie werd geweld ook gebruikt als een instrument om de sociale orde te handhaven. Personen die normatieve sociale regels overtraden, kregen te maken met materiële en morele sancties die werden toegepast om de sociale orde te handhaven. Deze sancties werden soms toegepast als fysiek geweld, en soms als verbanning of uitsluiting uit de samenleving. Deze strafmechanismen waren een duidelijke waarschuwing voor anderen in de gemeenschap die geneigd waren misdaden te plegen of die de regels overtraden.

Gevolgen van geweld op de samenleving

Antropologische studies geven aan dat gewelddadige handelingen in de prehistorie een aanzienlijke impact hadden op de sociale orde. Hoewel gewelddadige gebeurtenissen de gezagsstructuren versterkten, keerden ze deze soms om, wat leidde tot de opkomst van geheel nieuwe leiders. Tijdens conflicten en oorlogen bijvoorbeeld, klommen machtige en charismatische individuen op tot leiderschapsposities en hervormden de sociale hiërarchie.

In prehistorische samenlevingen had geweld invloed op alle lagen van de sociale structuur van A tot Z. De toename van gewelddadige incidenten veroorzaakte gevoelens van angst en onzekerheid onder gemeenschapsleden, wat leidde tot een afname van de sociale harmonie en de verstoring van de sociale integriteit.

Aan de andere kant heeft geweld ervoor gezorgd dat verschillende sociale rollen en normen in de samenleving opnieuw zijn gedefinieerd. Terwijl het belang van krijgers en machtige mensen in de samenleving is toegenomen, begonnen kwetsbaardere groepen zoals vrouwen en kinderen in meer beschermde gebieden te leven. Dit heeft geleid tot de herinrichting van genderrollen.

Migratie als gevolg van geweld

Gewelddadige incidenten in prehistorische gemeenschappen veroorzaakten demografische en massale migratiebewegingen. Gewelddadige conflicten en oorlogen zorgden ervoor dat stammen en gemeenschappen hun bestaande nederzettingen verlieten en naar veiligere gebieden migreerden.

Migraties moeten niet alleen worden beschouwd als fysieke bewegingen, maar ook als een sociaal-cultureel fenomeen dat veranderingen in de levensstijl en wereldbeelden van gemeenschappen veroorzaakte. Groepen die naar nieuwe regio’s migreerden, interacteerden met andere gemeenschappen en speelden een belangrijke rol in culturele uitwisseling en de constructie van nieuwe sociale normen. Maar dit proces bracht soms conflicten met zich mee.

Voorbeelden en archeologische vondsten

Antropologisch onderzoek en archeologische bevindingen zijn van groot belang om geweld in prehistorische samenlevingen te begrijpen. Deze bevindingen helpen ons te begrijpen hoe en waarom geweld door mensen werd beoefend, de sociale effecten ervan en de historische evolutie. Enkele opmerkelijke voorbeelden en bevindingen die sporen van geweld in prehistorische samenlevingen dragen, zijn:

Begraafplaats Jebel Sahaba, Soedan

De begraafplaats Jebel Sahaba in Soedan, vlak bij de rivier de Nijl, dateert van ongeveer 13.000 jaar geleden. Aanvankelijk werd gedacht dat de begraafplaats sporen van één groot conflict droeg. Herevaluaties in 2021 hebben deze visie echter weerlegd. Er werden 41 skeletten op de begraafplaats gevonden met zowel genezen als niet-genezen laesies.

Onderzoekers die de laesies analyseerden, suggereren dat het geweld bij Jebel Sahaba verband hield met een reeks aanvallen en hinderlagen, en niet met grootschalige gevechten.¹

Talheim dodenput, Duitsland

Het massagraf in het district Heilbronn in Baden-Württemberg dateert van ongeveer 7000 jaar geleden. Osteologische resten die in het graf zijn gevonden, geven aan dat de meeste mensen die hier begraven liggen, zijn gestorven als gevolg van geweld. De meeste skeletten hadden schedelletseAfbeelding tegoed:ls, snijwonden en breuken. Deze bevindingen suggereren dat de gemeenschap van Talheim waarschijnlijk is verwoest door invallen of bloedbaden.²

Dergelijke gebeurtenissen zijn belangrijk omdat ze laten zien dat geweld in prehistorische samenlevingen niet beperkt bleef tot individuele conflicten, maar ook grootschalig geweld tussen gemeenschappen omvatte.

Gough-grot, Engeland

Gough-grot, gelegen in Cheddar, Engeland, bevat talrijke resten van Homo sapiens die dateren van het einde van het laatste glaciale maximum. Deze resten, die dateren van ongeveer 14.700 jaar geleden, vertonen opvallende tekenen van kannibalisme. Osteologische bevindingen, samen met snij- en verbrijzelingssporen op de resten, geven aan dat de individuen werden gedood en hun vlees werd opgegeten.³

Archeologisch bewijsmateriaal over de eetgewoonten en rituelen van paleolithische gemeenschappen suggereert dat extreme voedingsstrategieën zoals kannibalisme door sommige groepen als culturele norm of adaptieve voedingsstrategie werden geaccepteerd.

Çatalhöyük, Turkije

Çatalhöyük wordt beschouwd als een van de belangrijkste nederzettingen uit het Neolithicum in Anatolië. Als resultaat van archeologische onderzoeken werden sporen van geweld gevonden in enkele van de grafnederzettingen en structurele elementen in Çatalhöyük. Breuken en verwondingen in de skeletresten duiden op het bestaan ​​van sociale conflicten en daden van huiselijk geweld.

Opgravingen in Çatalhöyük onthullen ook het bestaan ​​van een hoge bevolkingsdichtheid, infectieziekten en milieuproblemen. Volgens sommige onderzoekers kan deze buitensporige bevolkingsdichtheid de neiging tot geweld binnen de samenleving hebben vergroot.⁴

Nataruk, Kenia

Skeletten die zijn ontdekt op de archeologische vindplaats Nataruk in Kenia, daterend van ongeveer 10.000 jaar oud, vertoonden ernstig getraumatiseerde gebieden, breuken en snijwonden. Het lijkt erop dat de overgrote meerderheid van de onderzochte individuen aan hun lot werd overgelaten met hun handen gebonden. Wat nog erger is, is dat sommige individuen die tekenen vertoonden van geslagen te zijn met stokken of verwond te zijn met snijgereedschappen, dit tragische einde vonden toen ze nog in hun kindertijd waren.⁵

De aanwezigheid van obsidiaanmaterialen bij enkele gewelddadige incidenten in Nataruk versterkt de hypothese dat de aanvallers mogelijk van elders kwamen, gezien de beperkte beschikbaarheid van obsidiaan in dit gebied.

Scaloria-grot, Italië

De Scaloria-grot, gelegen in de provincie Puglia in Italië, is een belangrijke nederzetting die dateert uit de neolithische periode. Bij de onderzoeken die werden uitgevoerd op enkele skeletten in de grot, werden tekenen van geweld aangetroffen, zoals snijwonden en hoofdletsel. De bevindingen geven aan dat de grot mogelijk een centrum was voor ritueel geweld en dat bepaalde personen binnen de sociale structuur het doelwit waren van rituele doeleinden. Er wordt gedacht dat met name jonge mensen werden uitgekozen als slachtoffers en werden gedood tijdens verschillende rituelen die in de grot werden gehouden.

Sommige onderzoekers hebben de hypothese geopperd dat er mensen in de grot begraven liggen, op basis van de visuele overeenkomsten tussen de stalactieten en botten of op basis van het aloude geloof dat de ondergrond een bron van spirituele krachten was.⁶

1. Crevecoeur I, Dias-Meirinho MH, Zazzo A, Antoine D, Bon F. New insights on interpersonal violence in the Late Pleistocene based on the Nile valley cemetery of Jebel Sahaba. Sci Rep. 2021 May 27;11(1):9991.[↩]
2. Meyer, C., Lohr, C., Gronenborn, D., & Alt, K. W. (2015). The massacre mass grave of Schöneck-Kilianstädten reveals new insights into collective violence in Early Neolithic Central Europe. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(36), 11217-11222.[↩]
3. Orschiedt, Jörg, Tim Schueler, Marta Połtowicz-Bobak, Dariusz Bobak, Stefan Karol Kozłowski, and Thomas Terberger. “Human remains from Maszycka cave (woj. Małopolskie/PL): The treatment of human bodies in the Magdalenian.” (2017).[↩]
4. Larsen, Clark Spencer, Christopher J. Knüsel, Scott D. Haddow, Marin A. Pilloud, Marco Milella, Joshua W. Sadvari, Jessica Pearson et al. “Bioarchaeology of Neolithic Çatalhöyük reveals fundamental transitions in health, mobility, and lifestyle in early farmers.” Proceedings of the National Academy of Sciences 116, no. 26 (2019): 12615-12623.[↩]
5. “Evidence of a prehistoric massacre extends the history of warfare.” University of Cambridge, 20 Jan. 2016. Accessed 24 July 2024.[↩]
6. Wikipedia contributors. (2024, July 14). Scaloria Cave. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:40, July 24, 2024.[↩]