Krampusnacht is een traditioneel folkloristisch evenement dat meestal wordt gevierd in Midden-Europese landen. Het ontleent zijn naam aan het demonische wezen Krampus, dat een belangrijke plaats inneemt in de Midden-Europese en Oost-Alpenfolklore.
Wie is Krampus?
Volgens mythologische verhalen en volksverhalen is Krampus de naam van een demonisch wezen dat wordt gekenmerkt door hoorns, haar en soms een heksachtig uiterlijk. Hij wordt beschouwd als het tegenovergestelde van de Kerstman en wordt verondersteld verantwoordelijk te zijn voor het straffen van stoute kinderen.
Het Krampus-figuur is vooral populair in Midden-Europese landen als Oostenrijk, Duitsland, Zwitserland, Hongarije en Slovenië, maar is ook bekend in Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Tsjechië, Italië en Roemenië.
Krampus verschijnt doorgaans op de avond van 5 december, net voor Sinterklaas, en sluit zich aan bij de goedhartige Kerstman die cadeautjes aan kinderen schenkt. De rol van Krampus is echter om zich misdragende kinderen bang te maken, dus in plaats van geschenken te geven, geeft hij kolen aan de stoute kinderen of straft hij ze met een stok. Hij benadert geen goed opgevoede kinderen.
Foto: Anita Martinz (Wikimedia) ©CC BY 2.0 DEED
Mythologische oorsprong
Volgens veel antropologen en folkloristen gaat de oorsprong van Krampus terug tot de voorchristelijke perioden van middeleeuws Europa.1 2
Het christendom verspreidde zich vanaf de achtste eeuw naar Midden-Europa, en verschillende heidense geloofsovertuigingen, tradities en gebruiken bleven voortbestaan door de integratie met het christendom. Er wordt aangenomen dat de Krampus-figuur in de hedendaagse populaire cultuur een product is van deze complexe culturele context.
Aangenomen wordt dat Krampus mythologisch verband houdt met heidense rituelen en heksenjachten. In middeleeuws Europa, vooral in het Alpengebied, voerden mensen verschillende rituelen uit om het winterseizoen te vieren en zichzelf te beschermen tegen de kwaadaardige wezens die met de winter geassocieerd werden. Bij deze rituelen speelde de angst voor bovennatuurlijke wezens die mensen achtervolgden een belangrijke rol. Het zou niet onjuist zijn om te beweren dat Krampus’ gehoornde, harige en angstaanjagende verschijning de bovennatuurlijke angsten vertegenwoordigt die in deze periode heersten.
Bovendien zou de heksachtige afbeelding van Krampus in bepaalde culturen in verband kunnen worden gebracht met de heksenjachten tijdens de Middeleeuwen. In die tijd werden mensen die ervan beschuldigd werden heksen te zijn, met angst en vrees benaderd. Bijgevolg kan de kwaadaardige en demonische weergave van Krampus ook de elementen van angst weerspiegelen die overheersen tijdens de heksenjachten.
Krampus in historische context
De historische wortels en evolutie van Krampus moeten binnen een brede culturele context worden beschouwd. De Middeleeuwen waren een periode van belangrijke sociale en culturele veranderingen in Europa. Gebeurtenissen tijdens dit tijdperk vormden de opkomst van de Krampus-figuur en droegen bij aan de evolutie van dit angstaanjagende wezen.
In de middeleeuwen, toen de winter naderde, zochten mensen bescherming tegen bovennatuurlijke krachten en de uitdagingen die de winter met zich meebracht. In heel Europa was er een wijdverbreide angst voor bovennatuurlijke wezens, en tijdens winterfestivals probeerden mensen deze entiteiten te sussen of af te weren.
Winterfestivals en -rituelen zorgden ervoor dat mensen in moeilijke tijden samen konden komen, hun banden konden versterken en hun angsten onder ogen konden zien. In deze context kan de aanwezigheid van Krampus betekenis hebben gekregen als symbool dat bovennatuurlijke angsten vertegenwoordigt.
De evolutie van de Krampus-figuur is nauw verweven met de verspreiding van het christendom in Europa en de samensmelting van heidense tradities met het nieuwe geloof. In de middeleeuwen probeerde de christelijke kerk de lokale bevolking naar de opkomende religie te lokken door bestaande heidense rituelen in de christelijke geloofsovertuigingen te integreren. Gedurende deze tijd bleef Krampus bestaan op een manier die naast het christendom bestond, en zijn rol werd gedefinieerd als de bestraffing van zich misdragende kinderen vóór Kerstmis.
De culturele transformaties tijdens de Middeleeuwen speelden een cruciale rol bij het populariseren van Krampus en het vormgeven van zijn mythologische identiteit. Hoewel de rituelen van winterfestivals in de loop van de tijd per cultuur verschillend zijn geweest, bestond de belangrijkste rol van Krampus steeds uit het straffen van degenen die zich misdroegen en het bijeenbrengen van de gemeenschap.
Aan het einde van de 19e eeuw waren de tradities die verband hielden met Krampus in veel regio’s vervaagd. Niettemin was er halverwege de 20e eeuw, vooral in Duitsland en Oostenrijk, een heropleving van deze tradities. Tegenwoordig zijn deze vieringen zeer populair, vooral in deze landen.
Krampusnacht
In overeenstemming met historische tradities wordt Krampusnacht doorgaans gevierd op 5 december. De festiviteiten beginnen ’s avonds en duren tot in de late uurtjes, wat symbool staat voor de tijd waarin Krampus verschijnt om kinderen bang te maken. Stadscentra en dorpen komen tot leven met speciaal voorbereide evenementen en shows voor deze nacht.
Tijdens Krampusnacht-vieringen dragen deelnemers vaak kostuums en maskers. Deze outfits bevatten hoorns, haar en een angstaanjagend uiterlijk om de klassieke afbeelding van Krampus nauwkeurig weer te geven. De maskers worden meestal met de hand vervaardigd, wat de vaardigheid van de ambachtsman weerspiegelt.
De aandachtspunten van de Krampusnacht-evenementen zijn doorgaans straatmarsen en optredens. Individuen getooid in Krampus-kostuums dwalen door de menigte, halen grappen uit met kinderen en zorgen voor momenten van zowel angst als opwinding voor het publiek.
Daarnaast worden er regelmatig evenementen met vuurshows, dansvoorstellingen en muziekoptredens georganiseerd. Naast het bieden van entertainment en het bevorderen van sociale interactie tussen de deelnemers, hebben deze evenementen vaak als extra doel het vergroten van het bewustzijn over sociale kwesties. Vooral straatdemonstraties bieden een onderscheidend platform om boodschappen over kunst, cultuur of sociale rechtvaardigheid over te brengen, en bieden zo de mogelijkheid om met een divers publiek in contact te komen.
Krampusnachtvieringen kunnen regionaal variëren. In sommige gebieden kunnen de festiviteiten meer traditionele en lokale elementen bevatten, terwijl grotere steden meer spectaculaire evenementen kunnen organiseren.
Speciale maaltijden en drankjes zijn een gemeenschappelijk hoogtepunt van deze evenementen. Peperkoekkoekjes, kaneelcakes, lokale kazen, worstjes, glühwein en diverse likeuren laten de deelnemers genieten van traditionele smaken.
Krampus in de populaire cultuur
Krampus heeft de afgelopen jaren een belangrijke rol gespeeld in de populaire cultuur en heeft een wijdverspreide aanwezigheid verworven op verschillende mediaplatforms. Deze dreigende figuur is vaak te zien in film, televisie, literatuur, muziek en andere kunstvormen. Vooral op het gebied van metalmuziek…
Metalmuziek, een genre dat bekend staat om zijn rebelse geest, thematische diepgang, donkere sferen en mythologische elementen, bevat vaak het Krampus-thema. Dit thema is een meeslepend en veelgebruikt element in metal, vooral in subgenres als death metal, black metal en folk metal. Het biedt muzikanten en bands rijk materiaal om hun muzikale creativiteit tot uitdrukking te brengen. Volgens gegevens van Encyclopaedia Metallum zijn er drie verschillende groepen genaamd Krampus, Krampüs en Krampus Parade.3
De horrorkomedie “Krampus” uit 2015, met Adam Scott, Toni Collette en David Koechner, speelde een cruciale rol bij de introductie van Krampus bij een breed publiek. In deze film wordt Krampus afgebeeld als de kwaadaardige tegenhanger van de Kerstman, waardoor een fantastische komedie ontstaat waarin klassieke horrorelementen zijn verwerkt. Naast het vasthouden aan de traditionele Krampus-mythologie, bevat de film moderne interpretaties van de popcultuur, waardoor dit legendarische wezen toegankelijk wordt voor het hedendaagse publiek.
Bovendien heeft Krampus ‘aanwezigheid in verschillende televisieseries en stripboeken de figuur in de populaire cultuur versterkt. Talloze schrijvers en kunstenaars hebben de mythologie van Krampus met hun creatieve interpretaties een nieuwe vorm gegeven, waardoor Krampus van een traditioneel personage is geëvolueerd naar een dynamische figuur.
- “Südtirol in Geschichte und Gegenwart”, Michael FORCHER & Hans Karl PETERLINI, Haymon Verlag, 2010, ISBN: 9783852186368[↩]
- “The man behind the Krampus mask”, Anna MUCKERMAN, BBC, 2018, December 8[↩]
- Encyclopaedia Metallum – The Metal Archives, November 13, 2023[↩]