Walpurgisnacht, ook wel heksennacht genoemd, is een traditioneel Europees festival. De associatie met hekserij dateert uit de Middeleeuwen, toen men geloofde dat heksen zich op deze avond verzamelden om hun sabbat te houden. Wanneer bekeken door een wetenschappelijke lens, biedt Walpurgisnacht een boeiend onderzoek naar hoe religie, folklore en culturele identiteit elkaar kruisen. Bovendien biedt de historische associatie met hekserij waardevol inzicht in de interesse in Europese culturele tradities. Samen maken deze elementen Walpurgisnacht tot een boeiend onderwerp voor academische verkenning en culturele studie.
Wat is Walpurgisnacht?
Walpurgisnacht is een traditioneel Centraal/Noord-Europees festival dat elk jaar wordt gevierd in de nacht van 30 april op 1 mei. De naam is afgeleid van de heilige Walpurga, een Engelse missionaris die in de 8e eeuw in Duitsland woonde en op 1 mei heilig werd verklaard. Er wordt echter aangenomen dat het festival heidense wortels heeft.
Wie is de heilige Walpurga?
De heilige Walpurga, geboren in 710 na Christus in Engeland, was een zeer gerespecteerde non die haar leven wijdde aan het onderwijzen, het genezen van zieken en het verspreiden van het christendom. Na de dood van haar vader voegde ze zich bij haar broers om naar Duitsland te reizen en het christelijk geloof te prediken. Ze vestigden zich later in Heidenheim, waar ze een klooster stichtten, en de heilige Walpurga bleef zich aan haar religieuze werk wijden. Na haar overlijden in 779 na Christus werd haar stoffelijk overschot begraven in het klooster in Heidenheim. De feestdag van de heilige Walpurga, gevierd op 1 mei, de dag van haar heiligverklaring, werd een belangrijke religieuze feestdag in Duitsland en in heel Europa.
Een korte geschiedenis van de Walpurgisnacht
Hoewel er veel theorieën en legendes zijn over de oorsprong van Walpurgisnacht, hebben geleerden en historici nog geen consensus bereikt. Sommige geleerden suggereren dat het aanvankelijk een heidens festival was, dat later werd gekerstend en geassocieerd met de heilige Walpurga. Anderen beweren echter dat het van christelijke oorsprong is en niet heidens, en beweren dat het altijd in verband is gebracht met de heilige Walpurga en haar christelijke verering.
In overeenstemming met deze opvatting wordt in sommige delen van Duitsland 1 mei gevierd als de dag van de heilige Walpurga, een christelijke feestdag ter ere van het leven en de prestaties van de heilige. Deze herdenkingsdag wordt gevierd met religieuze diensten en processies, waarbij wordt stilgestaan bij haar bijdragen aan de verspreiding van het christendom en haar leer- en genezingswerk. De dag van de heilige Walpurga is een tijd van gebed, bezinning en dankzegging en wordt door de hele christelijke gemeenschap alom gerespecteerd en nageleefd.
Volgens de andere opvatting zijn de wortels van Walpurgisnacht terug te voeren op het oude Keltische festival van Beltane, dat elk jaar op 1 mei werd gevierd. Beltane was een tijd waarin men geloofde dat de grenzen tussen de fysieke wereld en het spirituele rijk dun waren, waardoor het voor geesten gemakkelijker werd om over te steken naar onze wereld, net als tijdens Samhain. Mensen staken die avond overal vreugdevuren aan en brachten offers aan de goden om het komende jaar een overvloedige oogst te verzekeren.
In de Germaanse folklore werd Walpurgisnacht geassocieerd met heksen en boze geesten die op de vooravond van 1 mei over de aarde zwerven. Mensen zouden vreugdevuren aansteken en harde geluiden maken om deze kwaadaardige krachten weg te jagen.
Tijdens de Middeleeuwen was Walpurgisnacht een tijd waarin mensen op het platteland samenkwamen om de komst van de lente te vieren. Na de lange, donkere en koude wintermaanden was het tijd om los te laten en plezier te hebben. Dansen rond vreugdevuren, traditionele liederen zingen, mede en bier drinken waren de meest populaire vormen van feestvieren.
Vanaf de 17e eeuw werd Walpurgisnacht in sommige samenlevingen geassocieerd met hekserij en de duivel. De katholieke kerk vierde al lang de feestdagen van heiligen, waaronder die van heilige Walpurga. Met de opkomst van het protestantisme werd de verering van de heiligen echter als afgodisch beschouwd. Protestantse autoriteiten begonnen Walpurgisnacht te associëren met hekserij, en het feest werd een symbool van heidendom en rebellie tegen de kerk.
In de 19e eeuw beleefde Walpurgisnacht een heropleving van populariteit als onderdeel van de Romantiek. Kunstenaars en schrijvers waren gefascineerd door de heidense wortels van het feest en zagen het als een manier om verbinding te maken met hun cultureel erfgoed. Ze schreven gedichten en verhalen over de tradities. Na verloop van tijd werd Walpurgisnacht een symbool van de mysteries van het bovennatuurlijke.
Hoe wordt Walpurgisnacht gevierd? Tradities in heel Europa
Hoewel de Walpurgisnacht-tradities per land kunnen verschillen, lijken ze grotendeels op elkaar.
In Duitsland wordt Walpurgisnacht gevierd met de gewoonte van Hexentanz (heksendans) in het Harzgebergte, waar mensen zich verzamelen rond een vreugdevuur en dansen op muziek. De viering is gekoppeld aan het geloof dat heksen en boze geesten deze nacht over de aarde zwierven, en het vuur was bedoeld om hun kwaadaardige invloed af te weren.
In Zweden is Walpurgisnacht een feestdag die het begin van de lente markeert. De viering omvat het aansteken van vreugdevuren en het zingen van traditionele liederen. Het grootste en bekendste festival vindt plaats in Uppsala, waar duizenden mensen samenkomen om naar toespraken te luisteren, optredens te bekijken en vreugdevuren aan te steken.
In Finland wordt de Walpurgisnacht Vappu genoemd en het is een van de belangrijkste festivals van het jaar. Mensen dragen traditionele witte studentenpetten en overalls, en ze verzamelen zich op straat om sima (een soort mede) te drinken en tippaleipä (een soort cake) te eten.
In Estland wordt Walpurgisnacht Volbriöö genoemd. Mensen steken vreugdevuren aan en verzamelen zich in parken en openbare pleinen om te zingen en te dansen. In sommige delen van Estland omvat de viering een gewoonte genaamd “winter wegrijden”, waarbij mensen zich verkleden als heksen en door de straten paraderen.
In Tsjechië wordt Walpurgisnacht Valpuržina noc genoemd en wordt de komst van de lente gevierd. De viering omvat ook de gewoonte om beeltenissen van heksen te verbranden, wat bedoeld is om de verbanning van winter en boze geesten te symboliseren.
In Letland wordt Walpurgisnacht Valpurģu nakts genoemd, en het is een viering van de wederopstanding van de natuur. Mensen komen samen om te zingen en dansen, en ze nemen ook deel aan de gewoonte om op schommels te slingeren. De traditie symboliseert het zwaaien van de zon hoger in de lucht, en men gelooft dat het geluk en vruchtbaarheid brengt.
Walpurgisnacht in literatuur, muziek en beeldende kunst
Walpurgisnacht heeft een blijvende invloed gehad op verschillende artistieke uitingen zoals literatuur, muziek en beeldende kunst. Veel kunstenaars hebben zich laten inspireren door de bovennatuurlijke en mystieke thema’s van het festival, die door de geschiedenis heen in verschillende vormen en stijlen zijn afgebeeld. De romantische beweging in literatuur en kunst van de 19e eeuw, die de nadruk legde op emotie, verbeeldingskracht en de schoonheid van de natuur, bevatte bijvoorbeeld vaak verwijzingen naar folklore en heidense tradities, waaronder Walpurgisnacht. Dit wordt geïllustreerd in de werken van beroemde schrijvers zoals Goethe en Hoffmann, die de thema’s hekserij en bovennatuurlijke gebeurtenissen in hun literaire werken verwerkten.
Vanaf de 19e eeuw heeft Walpurgisnacht zijn stempel gedrukt op de muziekwereld. In 1843 componeerde de gevierde Duitse componist Felix Mendelssohn een cantate getiteld “Die erste Walpurgisnacht”, geïnspireerd door de heidense oorsprong van het festival. De cantate, gebaseerd op een gedicht van Goethe, vertelt het verhaal van heidenen die in het bos bijeenkomen om de Walpurgisnacht en hun verzet tegen de christelijke onderdrukking te vieren. De cantate wordt algemeen beschouwd als een van de beste werken van Mendelssohn.
Walpurgisnacht heeft ook de wereld van de beeldende kunst beïnvloed en kunstenaars geïnspireerd om werken te creëren die de mystieke en bovennatuurlijke elementen van het festival vastleggen. Door middel van verschillende stijlen en technieken hebben kunstenaars de thema’s verbeeld die horen bij Walpurgisnacht, zoals hekserij, heidense rituelen en de viering van de lente. Albrecht Dürer, Ernst Barlach en Hermann Hendrich behoren tot de opmerkelijke kunstenaars die werken hebben op Walpurgisnacht.
- “Walpurgis Night“, Encyclopaedia Britannica, britannica.com, April 28, 2023
- “Night of the Witches: Folklore, Traditions & Recipes for Celebrating Walpurgis Night”, Linda RAEDISCH, Llewellyn Worldwide, ISBN: 9780738728162