December betekent voor de meesten van ons lange nachten, versierde dennenbomen, voorbereidingen voor oudejaarsavond en misschien glühwein. Om nog maar te zwijgen van evenementen zoals Kerstmis, joelfeest en nardugan… Maar hebben deze festivals, waarvan de oorsprong teruggaat tot de oudheid, enig verband met elkaar?
Wat is joelfeest?
Joel of joelfeest, ook wel bekend als jul of jól, is een van de oude heidense festivals die tegenwoordig meestal op de winterzonnewende worden gevierd. Het was vooral populair onder Noordse, Germaanse en Keltische gemeenschappen. Veel onderzoekers denken dat Joel zijn wortels heeft in Scandinavische tradities.
Wanneer is het joelfeest?
Het Joelfeest werd volgens sommige bronnen tussen november en januari gevierd. Sommige auteurs verklaarden echter dat het in januari en begin februari werd gevierd. Op het zuidelijk halfrond valt deze periode samen met juli. Veel onderzoekers denken echter dat deze data in de 10e eeuw zijn gewijzigd tijdens het bewind van de Noorse koning Håkon.
De Zweedse archeoloog Andreas Nordberg schreef dat de datum van het joelfeest werd gewijzigd als kersteningsbeleid tijdens het bewind van de Noorse koning Håkon. Volgens Nordberg gebruikten voorchristelijke Scandinavische gemeenschappen een maankalender. Daarom wisselde de datum van het joelfeest elk jaar. Vroeger werd het joelfeest gevierd op de eerste volle maan na nieuwe maan na de winterzonnewende. Daarom was het joelfeest in sommige jaren in januari en in sommige jaren begin februari. Koning Håkon stelde de datum van het joelfeest echter vast op dezelfde datum als Kerstmis om de kerstening van de samenleving te vergemakkelijken.1
Joelfeest tradities
Tegenwoordig zijn joelfeest-tradities gelokaliseerd in de Wicca, neopaganistische, sjamanistische en seculiere gemeenschappen. Verzamelen, cadeaus geven, wierook branden en feesten zijn de meest voorkomende tradities. Joelfeestvieringen vinden vaak plaats rond vreugdevuren. Het vreugdevuur gaat soms dagenlang niet uit dankzij de grote houtblokken.
Een andere joelfeesttraditie is het versieren van huizen met dennentakken, maretak of hulst. Veel onderzoekers denken dat sommige moderne kersttradities beïnvloed zijn door joelfeesttradities.
Wat is saturnaliën?
Saturnaliën was de naam van een festival dat in december in het oude Rome werd gevierd. Hoewel de data door verschillende keizers werden gewijzigd, werd het meestal gevierd tussen 17 december en 25 december. Daarom kan worden gezegd dat het een van de festivals van de winterzonnewende is.
Saturnaliën was een festival ter ere van de Romeinse god Saturnus. Tijdens het festival waren voorheen scholen en overheidsinstellingen gesloten. Sociale regels waren vroeger versoepeld. Vroeger was er overal amusement. Vroeger werden kaarsen aangestoken om de terugkeer van het licht te symboliseren. Buren gaven elkaar kleine cadeautjes.2
Het is bekend dat de saturnaliënfeesten tot in de 4e eeuw duurden. Met de adoptie van het christendom door de Romeinse keizer Constantijn verloren de saturnaliënfeesten hun vroegere glorie en verdwenen ze na verloop van tijd.
Wat betekent nardugan?
Nardugan is een festival dat door sommige Turkse gemeenschappen wordt gevierd en waarvan de wortels teruggaan tot de heidense/sjamanistische periode. Het woord “nardugan” betekent zonsopgang of pasgeboren zon in Oud-Turks.
Het is niet duidelijk of het woord “Nar”, wat zon betekent, van Turkse of Mongoolse oorsprong is. Maar “dugan” is zeker van Turkse afkomst.
Tataarse taalexpert RG Ahmetyanov verklaarde dat de term nardugan voorkomt in het vocabulaire van alle Oeral- en Midden-Wolga-gemeenschappen.3
Wanneer is nardugan?
Volgens de Turkse sumeroloog Muazzez İlmiye Çığ en de Russische historicus Murad Adji wordt nardugan elk jaar gevierd op de winterzonnewende.4 Volgens de Gregoriaanse kalender valt de winterzonnewende op 21 december. Na die dag worden de dagen langer en de nachten korter. Dit wordt beschouwd als het begin van de overwinning van de dag op de nacht, dat wil zeggen de overwinning van het licht op de duisternis.
Gulfia Zilifovna Kamalieva, een expert op het gebied van Tataarse filologie en geschiedenis, verklaarde ook dat nardugan wordt gevierd op de winterzonnewende en dat de nardugan-tradities vergelijkbaar zijn met de huidige kersttradities.5
De auteur Kutlu Altay Kocaova heeft een andere kijk op wanneer nardugan wordt gevierd. Volgens Kocaova was nardugan een naam die door een christelijke Turkse gemeenschap aan Noroez werd gegeven en die in maart gevierd werd.
Wat te doen op nardugan? Hoe wordt nardugan gevierd?
Volgens Muazzez İlmiye Çığ en Murad Adji was nardugan een van de belangrijkste festivals die door de oude Turken werden gevierd. De verlenging van de dagen werd door sommige Turkse gemeenschappen geïnterpreteerd als een overwinning van de zon en werd gevierd als een feest. Volgens deze opvatting werden gebeden tot Ülgen gebeden uit dankbaarheid voor de overwinning van de zon op de nacht. In feite verklaarde D. R. Sharafutdinova dat de zonnecultus aan de basis van nardugan lag.
Ülgen wordt in veel sjamaangebeden genoemd als de schepper van de zon.
De zon werd in bijna alle proto-Turkse en Turkse gemeenschappen als heilig beschouwd, zoals in veel heidense gemeenschappen. Doğan Avcıoğlu schreef dat de Xiongnu-keizers elke ochtend de zon aanbaden.6 Om deze reden zijn vieringen gerelateerd aan de zon, zoals nardugan, onder de oude Turken in harmonie met het Turkse geloofssysteem.
Muazzez İlmiye Çığ zei dat pijnbomen vroeger werden versierd voor gebeden en vieringen op nardugan.
We weten dat de cultus van bomen een zeer belangrijke plaats innam bij de oude Turken. Zo werd jeneverbessenwierook gebruikt om geesten te verdrijven. In sommige graven werden cipressen geplant vanwege hun grote gestalte en rechtopstaande houding. Bovendien zagen de Turken bomen als een middel om gebeden tot God over te brengen. Daarom is het een veel voorkomende traditie om onder de bomen te bidden. Dat wil zeggen, het is mogelijk om bomen te gebruiken als gebedsmiddel in nardugan. Aangezien het winterseizoen is, is het een redelijke verklaring om de voorkeur te geven aan groenblijvende bomen zoals dennen.
Wat zijn de nardugan-tradities?
Buren feliciteren, nieuwe kleren aantrekken, geschenken geven, amusement organiseren, tot Ülgen bidden en offers brengen onder bomen waren de meest gebruikelijke praktijken in nardugan. Er wordt gedacht dat het schrijven van wensen op kleurrijke stukken stof en het ophangen aan bomen de basis kan vormen van de hedendaagse boomversieringstradities.
Een gemeenschappelijke traditie die verband houdt met nardugan onder de Turken van vandaag is het eten van granaatappel en het drinken van granaatappelwijn. Granaatappel symboliseerde de vruchtbaarheid in veel gemeenschappen vanwege de meergranenstructuur. Om deze reden is het een algemene traditie geworden om granaatappels te eten voor een vruchtbaar nieuwjaar. De regio’s waar granaatappelbomen groeien, blijven echter in het zuiden van de oude Turkse culturele geografie. Daarom kan worden gezegd dat deze traditie later in de Turkse folklore is opgenomen.
Veel van wat we weten over nardugan is gebaseerd op mondelinge bronnen. Schriftelijke bronnen gaan pas terug tot het begin van de 20e eeuw. Dit zorgt ervoor dat veel historici sceptisch staan tegenover de oorsprong van nardugan.
Wie is Ayaz Ata?
Ayaz Ata is de eerste figuur die in je opkomt als nardugan wordt genoemd. Hij is de Turkse variant van Ded Moroz in de Slavische folklore. Er zijn twee belangrijke opvattingen over zijn afkomst. Volgens de eerste opvatting is Ayaz Ata een fictief personage geïnspireerd door Ded Moroz in de Russische folklore. Hij werd later opgenomen in de Turkse folklore. Tegenwoordig wordt hij gezien als een variant van de kerstman.
Volgens de andere opvatting is Ayaz Ata de moderne versie van Ayas Han in de oude Turkse mythologie.
Ayas Han is ontstaan uit maanlicht. Het woord “Ayas/Ayaz”, wat in het Turks droge koude betekent, is afgeleid van de stam “Ay-“, wat maan betekent. In oude bronnen werd de term Ayas vaak gebruikt voor maanachtige en koude nachten.
Met het einde van het herfstseizoen blaast Ayas Han de koude lucht in zijn mond naar de aarde en begint het winterseizoen.7
- Andreas NORDBERG, Jul, Disting Och Förkyrklig Tideräkning, 2006, ISBN 91-85352-62-4[↩]
- “Medieval Mythography: From Roman North Africa to the School of Chartres, A.D. 433-1177”, Jane CHANCE, University Press of Florida, 1994, ISBN: 9780813012568[↩]
- “Общая лексика духовной культуры народов Среднего Поволжья”, Р.Г. Ахметьянов (R. G. Ahmetyanov), Изд-во “Наука”, 1981[↩]
- Мурад Аджи – Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой Степи, 1999, ISBN 5-88149-044-4[↩]
- “Традиции встречи нового года в системе праздников тюркских народов“, Г. З. КАМАЛИЕВА, Академии наук Республики Татарстан[↩]
- “Türklerin Tarihi”, Doğan AVCIOĞLU, Tekin Yayınları, ISBN: 9789754780208[↩]
- “Türk Söylence Sözlüğü“, Deniz KARAKURT[↩]
