Een recente studie, gepubliceerd in Plos One, heeft de lang gekoesterde overtuiging uitgedaagd dat mannen alleen jagen terwijl vrouwen samenkomen in samenlevingen van jagers en verzamelaars.1
De studie, die gegevens verzamelde uit etnografische rapporten van foeragerende gemeenschappen over de hele wereld, ontdekte dat vrouwen actief deelnemen aan de jacht in de meeste van deze samenlevingen.
Eeuwenlang heeft de heersende opvatting in de disciplines van de sociale wetenschappen en het publieke discours verschillende rollen voor het levensonderhoud van mannen en vrouwen in samenlevingen van jagers-verzamelaars beschreven. De dominante overtuiging dat vrouwen zich voornamelijk bezighielden met het opvoeden en verzamelen van kinderen, terwijl mannen gingen jagen, was geworteld in de overtuiging dat deze activiteiten van nature overeenkwamen met hun respectievelijke sterke punten en rollen. Deze perceptie was geworteld in observaties van traditionele samenlevingen waar mannen de rol van jacht op voedsel op zich namen, terwijl vrouwen deelnamen aan het verzamelen van plantaardige hulpbronnen en de zorg voor kinderen.
Men dacht dat deze activiteiten in overeenstemming waren met de veronderstelde aangeboren koesterende kwaliteiten van vrouwen, aangezien ze betrekking hadden op het koesteren van hun nakomelingen en het verzamelen van essentiële hulpbronnen voor de gemeenschap.
Bovendien werden geslachtskenmerken, zoals mannen die verminderde emotionele expressie en verhoogde agressie vertoonden, terwijl vrouwen koesterend gedrag en een geconcentreerde interesse in kinderen vertoonden, vaak geassocieerd met deze veronderstelde geslachtsrollen. Recente ontdekkingen en herevaluaties van archeologisch en etnografisch bewijsmateriaal vormen echter een uitdaging voor dit aloude paradigma en benadrukken het aanpassingsvermogen en de diversiteit van bestaansstrategieën in foeragerende samenlevingen.
Baanbrekende ontdekkingen
Een van de belangrijkste ontdekkingen die traditionele overtuigingen uitdaagt, is afkomstig van een 9000 jaar oude begraafplaats in Wilamaya Patjxa, Peru, gelegen in het hoogland van de Andes. Naast een volwassen vrouwtje ontdekten archeologen een jachtgereedschapskist bestaande uit stenen projectielen en apparatuur voor het verwerken van dieren. Terwijl stenen projectielen begraven met mannetjes vaak worden geïnterpreteerd als jachtgereedschap, heeft hun associatie met vrouwtjes in het verleden vragen opgeroepen. Deze specifieke begrafenis leverde echter duidelijk en overtuigend bewijs van vrouwelijke jagers die actief bezig waren met jachtactiviteiten.
Afgezien van de jacht, is de associatie van gereedschappen in verband met oorlogsvoering met mannelijke begrafenissen een ander stereotype geweest. Recente bevindingen hebben echter meerdere gevallen onthuld waarin vrouwtjes werden begraven naast wapens en krijgersuitrusting. In Zweden werd door middel van genomica bevestigd dat een begrafenis waarvan werd gedacht dat hij toebehoorde aan een mannelijke Viking-krijger, die van een vrouw was. Evenzo bevatte een 2500 jaar oude begraafplaats in Eurazië vier vrouwtjes die met wapens waren verbonden, wat wijst op de prevalentie van vrouwelijke krijgers onder de Scythen. Deze anekdotes laten een patroon zien van vrouwelijke betrokkenheid bij wapens en gereedschappen die traditioneel als “gewelddadig” worden bestempeld, waardoor vooroordelen bij het interpreteren van archeologisch bewijsmateriaal worden uitgedaagd.
De opeenstapeling van deze opmerkelijke ontdekkingen heeft geleid tot een hernieuwde interesse in het onderzoeken van de ingewikkelde organisatiestructuren van samenlevingen tijdens het Holoceen. Deze bevindingen dienen als katalysator voor verder onderzoek gericht op het ontrafelen van de complexe sociale dynamiek die menselijke gemeenschappen kenmerkte tijdens dit cruciale tijdperk.
Deze studie heeft tot doel de onderzoekskloof te overbruggen door de bestaansstrategieën van foeragerende groepen wereldwijd te onderzoeken en licht te werpen op de arbeidsverdeling tussen vrouwen en mannen in deze samenlevingen. De onderzoekers veronderstellen dat de meerderheid van de jager-verzamelaarsgemeenschappen van vrouwen verwachten dat ze bijdragen aan jachtstrategieën, waardoor het heersende paradigma van seksespecifieke rolpatronen bij het foerageren van zelfvoorzienende arbeid wordt uitgedaagd.
Om deze hypothese te onderzoeken, verzamelden de onderzoekers gegevens uit etnografische rapporten over jager-verzamelaarsgemeenschappen over de hele wereld, met de nadruk op hun levensonderhoud en de betrokkenheid van vrouwtjes bij de jacht. De studie analyseerde 391 foeragerende samenlevingen, waarbij voor 63 van deze samenlevingen expliciete gegevens over de jacht werden verkregen. De gegevens omvatten informatie over de mate van deelname van vrouwen aan de jacht, het soort jacht dat wordt uitgevoerd en de aanwezigheid van vrouwen die jagen met kinderen en honden.
De resultaten van de analyse zijn opvallend. Van de 63 onderzochte samenlevingen werd documentatie van vrouwenjacht gevonden in 50 samenlevingen, wat neerkomt op een overweldigende 79% van de groepen. Verdere analyse onthulde dat in 87% van de samenlevingen met beschikbare gegevens de jacht op vrouwen eerder opzettelijk dan opportunistisch was. Dit daagt de perceptie uit dat vrouwen alleen mannen vergezellen op jachttochten om de moorden naar huis te dragen en benadrukt hun actieve betrokkenheid bij het jachtproces.
De studie onthulde verder dat vrouwen verschillende jachtstrategieën en -gereedschappen gebruiken, anders dan die van mannen. Vrouwen zijn op zichzelf bekwame jagers en vertonen flexibiliteit in hun jachtmethoden. Onder de Agta-bevolking van de Filippijnen geven vrouwen bijvoorbeeld de voorkeur aan een combinatie van jagen met messen en pijl en boog. Ze werken ook samen met verschillende partners, waaronder andere vrouwen, kinderen en honden. Mannen jagen daarentegen voornamelijk alleen of met een enkele partner.
In tegenstelling tot de overtuiging dat de betrokkenheid van vrouwen bij de jacht wordt belemmerd door verantwoordelijkheden voor de kinderopvang, vond de studie aanwijzingen dat vrouwen baby’s en kinderen droegen tijdens jachtexpedities.
De onderzoekers beweren dat deze bevindingen belangrijke implicaties hebben voor de manier waarop we archeologisch bewijs interpreteren en menselijke bestaansculturen begrijpen. Door het conventionele jager-verzamelaarsparadigma in twijfel te trekken, dringt de studie aan op de goedkeuring van een nieuw raamwerk dat de diverse strategieën en het aanpassingsvermogen van menselijke levensonderhoudspraktijken erkent. Deze verschuiving zal ons in staat stellen een meer omvattend begrip van ons voorouderlijk verleden te ontwikkelen.
De rol van vrouwelijke jagers in samenlevingen van jager-verzamelaars
Jager-verzamelaarsamenlevingen worden door hun aard gekenmerkt door een nauwe band met de natuurlijke omgeving. Overleven hangt af van het vermogen om voedselbronnen veilig te stellen, en de taakverdeling is essentieel voor het algehele succes van de gemeenschap. Deze arbeidsverdeling wordt echter niet strikt bepaald door geslacht; het wordt eerder beïnvloed door een combinatie van factoren, waaronder ecologische omstandigheden, culturele praktijken en individuele capaciteiten.
Hoewel het waar is dat mannen in sommige samenlevingen van jager-verzamelaars meer geneigd zijn zich bezig te houden met jachtactiviteiten, is dit geen exclusief domein. Vrouwen dragen vaak aanzienlijk bij aan de jachtinspanningen van hun gemeenschap. Ze kunnen deelnemen aan coöperatieve jacht, waarbij ze samenwerken met mannen om wild te vangen en het levensonderhoud van de groep te verzekeren. De actieve betrokkenheid van vrouwen bij jachtactiviteiten daagt het idee uit dat jagen uitsluitend een mannelijke rol is en benadrukt de samenwerking en onderlinge afhankelijkheid binnen deze samenlevingen.
Bovendien gaan de rollen die mannen en vrouwen vervullen in samenlevingen van jagers-verzamelaars verder dan jagen en verzamelen. Vrouwen spelen een cruciale rol in de kinderopvang, het doorgeven van culturele kennis en het behouden van sociale cohesie. Ze beschikken over een grondige kennis van lokale plantenbronnen, hun gebruik en geneeskrachtige eigenschappen. Deze kennis is essentieel voor het voortbestaan en het welzijn van de gemeenschap.
Het is belangrijk op te merken dat de arbeidsdeling in samenlevingen van jager-verzamelaars niet vast of rigide is. Rollen kunnen variëren op basis van factoren zoals leeftijd, individuele vaardigheden en specifieke culturele contexten. Kinderen leren vaardigheden en verwerven kennis door observatie, participatie en begeleiding van leden van de gemeenschap van beide geslachten. Deze flexibele benadering van genderrollen maakt de ontwikkeling van diverse vaardigheden binnen de gemeenschap mogelijk en bevordert een gevoel van onderlinge afhankelijkheid en samenwerking.
De studie van genderrollen in samenlevingen van jager-verzamelaars daagt heersende ideeën over gender uit en benadrukt het belang van culturele en contextuele factoren bij het vormgeven van deze rollen. In plaats van een binair begrip van gender te onderschrijven, vertonen deze samenlevingen vaak een meer vloeiende en aanpasbare benadering. De afwezigheid van strikte genderverdelingen in deze samenlevingen suggereert dat genderrollen sociale constructies zijn die worden beïnvloed door culturele normen en praktijken.
- “The Myth of Man the Hunter: Women’s…ethnographic contexts“, Abigail Anderson, Sophia Chilczuk, Kaylie Nelson, Roxanne Ruther, Cara Wall-Scheffler, PLOS ONE, June 28, 2023[↩]
