Archeologie is een van de disciplines die werkt op basis van bewijsmateriaal om licht te werpen op de menselijke geschiedenis en beschavingen uit het verleden bloot te leggen. De term komt voort uit de combinatie van de Griekse woorden “arkhaios” (oud) en “logos” (wetenschap, kennis). Archeologen duiken in het verleden door archeologische overblijfselen te bestuderen om inzicht te krijgen in de levensstijl, overtuigingen, technologieën en sociale structuren van vervlogen beschavingen. Via deze overblijfselen werpen ze licht op de geschiedenis van samenlevingen en culturen, waarbij ze verhalen uit ons collectieve verleden samenvoegen.
De historische ontwikkeling van de archeologie
De historische ontwikkeling van de archeologie In de beginfase van de archeologie bestond er een fervente belangstelling voor het opgraven van overblijfselen uit oude beschavingen. De 18e en 19e eeuw waren getuige van een opmerkelijke toename van de fascinatie voor de oude culturen van Griekenland en Rome onder westerse samenlevingen. Dit tijdperk markeerde het begin van uitgebreide archeologische opgravingen in regio’s met een rijke historische betekenis, waaronder op prominente plaatsen als Pompeii en Herculaneum. Deze opgravingen brachten niet alleen de archeologie op de voorgrond, maar veroorzaakten ook een wijdverbreid enthousiasme om dieper in de annalen van de antieke wereld te duiken.
Naarmate de late jaren 1800 en het begin van de 20e eeuw zich ontvouwden, overstijgt de reikwijdte van de archeologie echter de grenzen van een uitsluitende focus op de rijken van Griekenland en Rome. Archeologen begonnen hun aandacht te richten op beschavingen verspreid over de hele wereld. Ze begonnen met verkenningen en opgravingen in verschillende regio’s, zoals Mesopotamië, Egypte, Anatolië en Midden-Amerika. Deze inspanningen leverden een schat aan bevindingen op die ons begrip van prehistorische tijdperken aanzienlijk verrijkten en tegelijkertijd het bestaan bevestigden van beschavingen die tot nu toe bekend waren via historische verslagen.
De discipline archeologie heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt, hand in hand met de voortdurende evolutie van wetenschappelijke methoden. Technologische ontwikkelingen, zoals radiokoolstofdatering, hebben archeologen de mogelijkheid gegeven om de chronologische volgorde van archeologische vondsten met grotere precisie vast te stellen. Deze ontwikkelingen hebben een nauwkeurigere bepaling van de ouderdom van artefacten en locaties mogelijk gemaakt.
Bovendien hebben nieuwe technologieën zoals geofysische methoden en digitale kaarten een cruciale rol gespeeld bij de identificatie en het onderzoek van archeologische vindplaatsen. Met deze hulpmiddelen kunnen archeologen landschappen met grotere nauwkeurigheid en efficiëntie onderzoeken, waardoor de ontdekking en analyse van begraven of verborgen overblijfselen van oude beschavingen wordt vergemakkelijkt. De integratie van deze innovatieve technologieën heeft het vakgebied van de archeologie enorm verrijkt, waardoor een uitgebreidere verkenning en interpretatie van ons menselijk verleden mogelijk is geworden.
Methoden toegepast in archeologische studies
Archeologische studies vereisen een systematisch proces dat specifieke stappen volgt en verschillende stadia omvat, van de identificatie van archeologische vindplaatsen tot opgravingen, analyse van bevindingen en de interpretatie van resultaten.
Veldonderzoeken en detectie van archeologische vindplaatsen
Archeologisch onderzoek begint gewoonlijk met veldonderzoek. In dit stadium worden verschillende technieken zoals kaartanalyse, geofysische methoden, luchtfotografie en observaties ter plaatse gebruikt om potentiële archeologische vindplaatsen te identificeren en te onderzoeken. Onderzoekers bezoeken het terrein om gebieden af te bakenen die verband houden met potentiële archeologische overblijfselen en voeren gedetailleerd onderzoek uit in deze regio’s.
Opgravingen en systematische studies
Na de identificatie van potentiële locaties plannen en voeren archeologen de graafwerkzaamheden nauwgezet uit. Opgravingen omvatten nauwgezette inspanningen om ondergrondse archeologische overblijfselen op te graven en te documenteren. Aangewezen opgravingsgebieden worden systematisch volgens een gedefinieerde strategie en systeem ontgonnen en vervolgens laag voor laag onderzocht. Deze lagen vertegenwoordigen overblijfselen uit verschillende perioden door de tijd heen, elk minutieus tot in detail vastgelegd.
Documentatie van bevindingen en laboratoriumanalyses
Bevindingen die tijdens opgravingen worden opgegraven, worden zorgvuldig gedocumenteerd en vastgelegd. Deze bevindingen kunnen keramische fragmenten, metalen voorwerpen, botten, oude structurele overblijfselen en verschillende artefacten omvatten. Documentatie omvat metingen, foto’s, tekeningen en schriftelijke verslagen. Vervolgens worden gedetailleerde analyses van deze bevindingen uitgevoerd in laboratoriumomgevingen. Materiaalanalyses, radiokoolstofdatering, dendrochronologie (datering van boomringen), paleobotanische en archeobotanische studies worden gebruikt om ingewikkelder onderzoek naar de artefacten uit te voeren.
Interpretatie van bevindingen en presentatie
Na de analyse van de verkregen gegevens begint de fase van het interpreteren van de bevindingen. Archeologen evalueren de opgegraven bevindingen binnen een bredere historische en culturele context. Tijdens deze fase worden archeologische ontdekkingen vergeleken met andere wetenschappelijke gegevens, wat nieuwe inzichten oplevert in de levensstijl, sociale structuren en technologische vooruitgang van vroegere beschavingen. Ten slotte is het rapporteren en delen van bevindingen binnen de wetenschappelijke gemeenschap van cruciaal belang, om ervoor te zorgen dat de verkregen informatie verifieerbaar en toegankelijk is. Deze verspreiding draagt bij aan de validatie en toegankelijkheid van de verkregen kennis.
De interdisciplinaire relatie van archeologie met andere disciplines
Archeologie onderhoudt een nauwe en ingewikkelde relatie met verschillende andere takken van de wetenschap. Geschiedenis is bijvoorbeeld nauw verweven met archeologie, omdat archeologische vondsten tastbaar bewijs leveren dat relevant is voor historische verhalen. Antropologie maakt op grote schaal gebruik van archeologische gegevens om de geschiedenis van de mensheid te begrijpen. Geologie speelt een cruciale rol bij het verklaren van de vorming van archeologische lagen en de omgevingsomstandigheden uit het verleden. Chemie en biologie zijn daarentegen cruciaal bij materiaalanalyse en de studie van biologische overblijfselen.
Deze interdisciplinaire interactie zorgt ervoor dat de archeologie een uitgebreider perspectief kan bieden en de diepgang van het onderzoek verrijkt. Bijgevolg helpt het bij een dieper begrip van oude beschavingen en de menselijke geschiedenis in het algemeen.
Subdisciplines van de archeologie
Archeologie kent talrijke subdisciplines die verschillende aspecten of gespecialiseerde vakgebieden vertegenwoordigen. Hoewel sommige hiervan misschien niet direct verband houden met archeologie, worden ze vaak onder deze noemer opgenomen vanwege het interdisciplinaire karakter van archeologisch onderzoek.
De belangrijkste subdisciplines van de archeologie zijn:
Anthracologie
Anthracologie is een vakgebied dat zich bezighoudt met het onderzoek van houtskoolresten. Deskundigen op dit gebied kunnen cruciale inzichten verwerven in menselijke activiteiten uit het verleden door gegevens te analyseren die zijn verkregen door de analyse van houtskool.
Anthracologische analyses worden uitgevoerd op basis van verschillende factoren die verband houden met houtskool, zoals de morfologie, soortendiversiteit, brandplekken, frequentie van houtgebruik en lokale vegetatie. Deze factoren spelen een cruciale rol bij het begrijpen en interpreteren van de historische betekenis van houtskoolresten, en werpen licht op menselijke gedragingen en activiteiten uit het verleden.
Archeo-akoestiek
Archeo-akoestiek is een onderzoeksgebied dat de klankkarakteristieken onderzoekt van ruimtelijke arrangementen en structuren die uit het verleden bewaard zijn gebleven. Bij archeo-akoestische studies worden de akoestische eigenschappen van archeologische vindplaatsen zoals oude theaters, tempels en megalithische structuren onderzocht. Analyses op basis van geluidseigenschappen zoals nagalm, absorptie en directionaliteit stellen ons in staat te begrijpen hoe oude mensen geluid waarnamen en hoe de gebruikte ruimte de beoogde doeleinden diende.
Deze onderzoeken geven aan dat archeo-akoestiek niet alleen gaat over de visuele esthetiek van architecturale structuren en ruimtes, maar ook over hun akoestische eigenschappen, die zijn ontworpen om tegemoet te komen aan culturele, religieuze of maatschappelijke bedoelingen. Dit veld werpt licht op hoe akoestische elementen opzettelijk werden geïntegreerd in de constructie van deze ruimtes, waardoor hun betekenis wordt benadrukt die verder gaat dan alleen architectonisch ontwerp.
Archeoastronomie
Archeoastronomie is een multidisciplinair vakgebied dat de relatie onderzoekt tussen oude structuren en hemelse gebeurtenissen tijdens de oudheid. Onderzoekers op dit gebied streven ernaar de belangstelling van de oude beschavingen voor astronomische verschijnselen en seizoensveranderingen te begrijpen door hun astronomische waarnemingen, de plaatsing van structuren en de constructieprocessen te onderzoeken.
In de archeoastronomie worden de positionering en het ontwerp van oude structuren bestudeerd met betrekking tot de opkomst, ondergang of bewegingen van de zon, maan, sterren of andere hemellichamen. Deze studies voegen archeologische en astronomische gegevens samen om potentiële correlaties tussen de architecturale lay-outs van oude structuren en hemelse gebeurtenissen te begrijpen. Het doel is om de gevoeligheid van oude samenlevingen voor hemelse verschijnselen te ontcijferen.
Archeobotanie
Archeobotanie is een subdiscipline die landbouwpraktijken uit het verleden, de plantenteelt en veranderingen in de plantengroei onderzoekt door plantenresten te onderzoeken die op archeologische vindplaatsen zijn gevonden.
Studies in archeobotanie beginnen gewoonlijk met de analyse van bodemmonsters die zijn verzameld op opgravingslocaties. Onder deze overblijfselen bevinden zich zaden, pollen, houtfragmenten en plantenweefsels. Analyses zijn bedoeld om de soort van deze overblijfselen te identificeren en inzichten te onthullen in welke planten mensen in het verleden hebben gekweekt, verzameld, gebruikt en verhandeld.
Informatie afkomstig van plantenresten helpt ook bij het begrijpen van de evolutie van de landbouw, de overgang van menselijke samenlevingen naar een gevestigd leven, de culturele en economische betekenis van planten en de voedingsgewoonten van oude samenlevingen. Dit veld speelt een cruciale rol bij het ontrafelen van de ingewikkelde relatie tussen mens en plant door de geschiedenis heen.
Archeogeografie
Archeogeografie probeert de ruimtelijke distributie en omgevingsinteracties van oude samenlevingen te begrijpen door technieken uit disciplines als landanalyse, geomorfologie, topografie en geografische informatiesystemen (GIS) te gebruiken.
Onderzoekers op dit gebied evalueren geografische elementen om inzicht te krijgen in de keuzes van menselijke nederzettingen uit het verleden, landbouwpraktijken, het gebruik van watervoorraden, handelsroutes en reacties op veranderingen in het milieu. Factoren zoals landgebruik, klimaatvariaties, waterbronnen en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen worden beschouwd als belangrijke elementen die de sociale structuren, economische activiteiten en culturele ontwikkelingen van oude samenlevingen beïnvloeden.
Archeometallurgie
Archeometallurgie is een discipline die zich bezighoudt met de productietechnieken, componenten en het gebruik van metalen materialen die op opgravingslocaties worden aangetroffen. Onderzoek op dit gebied heeft tot doel te begrijpen hoe beschavingen uit het verleden met metaalproductietechnieken werkten en metalen gebruikten door de fysische en chemische eigenschappen van metalen voorwerpen uit het verleden te onderzoeken.
Studies in archeometallurgie omvatten vaak chemische analyses van metalen voorwerpen, reconstructie van metallurgische technieken en experimenteel onderzoek. Gedetailleerd onderzoek naar de grondstoffen van metalen voorwerpen, hun legeringen, productiemethoden en de functies van artefacten bieden waardevolle inzichten in het begrijpen van de economische, commerciële en culturele relaties van oude samenlevingen.
Archeometrie
Archeometrie is een subdiscipline die de technologieën, handelsmethoden en materiële praktijken van vroegere beschavingen onderzoekt door middel van wetenschappelijke en analytische methoden die worden toegepast op archeologische overblijfselen.
Archeometrie-experts kunnen de samenstelling bepalen van materialen die in oude artefacten worden gebruikt met behulp van analytische chemische methoden. Dit wordt gebruikt om de pigmentcomponenten in keramiek, legeringen in metalen artefacten of structuren van stenen werktuigen te begrijpen. Bovendien spelen methoden zoals radiokoolstofdatering een cruciale rol bij het bepalen van de ouderdom van artefacten of overblijfselen.
Dendrochronologie
Zoals bekend vormen bomen jaarlijks jaarringen als gevolg van seizoensvariaties en omgevingsfactoren. Deze ringen weerspiegelen de leeftijd, de groeisnelheid en de omgevingsomstandigheden die de boom ervaart. Dendrochronologie maakt het mogelijk de leeftijd van bomen te bepalen door deze ringen te onderzoeken, waardoor de datering van klimaatveranderingen uit het verleden en de analyse van klimaatomstandigheden voor een specifieke periode worden vergemakkelijkt. Deze analyses omvatten over het algemeen het verwerken van tijdreeksen die zijn afgeleid van bomen met behulp van statistische methoden om klimaatgegevensrecords te creëren.
Dendrochronologie wordt gebruikt in verschillende dateringsstudies op basis van boomleeftijden en de breedte van jaarringen.
Epigrafie
Epigrafie is een discipline die inscripties van de oudheid tot nu onderzoekt, waarbij hun inhoud, vorm en de sociale, culturele en taalkundige contexten worden geanalyseerd van de perioden waarin ze werden gebruikt.
Inscripties bestaan doorgaans uit teksten die zijn gegraveerd of geschreven op materialen zoals steen, metaal, kleitabletten of andere oppervlakken, en bestaan vaak uit zowel formele als informele geschriften. Epigrafie voert een diepgaand onderzoek uit naar de inscripties op taalkundig, historisch en cultureel vlak, waarbij de nadruk ligt op de schrijfvormen, taalkenmerken en tekstuele inhoud.
Deskundigen op het gebied van epigrafie maken gebruik van verschillende vakgebieden, zoals filologie, taalkunde, geschiedenis en archeologie, om historische documenten te ontcijferen, interpreteren en classificeren. Studies op dit gebied omvatten vaak de ontdekking, opname, vertaling en interpretatie van inscripties. Deze inspanningen worden gebruikt om de politieke, religieuze, sociale of economische structuur van een specifieke periode te begrijpen en onthullen vaak het culturele erfgoed van de regio’s waar de inscripties werden gevonden.
Forensische archeologie
Forensische archeologie is een interdisciplinair vakgebied dat forensische wetenschappen combineert met archeologie. Het richt zich op het onderzoeken van menselijke resten, massagraven, botten en ander bewijsmateriaal om mogelijk bewijsmateriaal van misdaden zoals moord, ongevallen, oorlogsmisdaden en andere misdrijven vast te stellen.
Forensische archeologen voeren nauwgezet en wetenschappelijk onderzoek uit met behulp van zowel forensische wetenschappelijke technieken als archeologische opgravingsmethoden. Het vaststellen van doodsoorzaken is een van de belangrijkste gebieden waarop zij hun expertise toepassen. De identificatie, documentatie, analyse en interpretatie van botten, lijken en andere bewijsstukken vormen de fundamentele processen binnen deze discipline.
Numismatiek
Numismatiek is een discipline die munten en medailles onderzoekt en hun gebruik, productie, distributie en historische betekenis in het verleden onderzoekt. Geleerden op dit gebied ontlenen inzichten in de politieke, economische, sociale en culturele geschiedenis aan de ontwerpen, inscripties, symbolen en andere markeringen op munten.
Numismatiek biedt gedetailleerde informatie over verschillende aspecten, zoals de circulatie van munten, economische relaties, het monetaire beleid van staten en imperiums, handelsroutes, portretten van heersers en mythologische thema’s. Bovendien vormen de metallurgische eigenschappen van munten, munttechnieken en de verschillende metalen die in het verleden zijn gebruikt aandachtspunten van numismatisch onderzoek.
Studies in de numismatiek zijn van cruciaal belang voor het begrijpen van de evolutie van de valuta die in historische perioden wordt gebruikt, de technische ontwikkelingen op het gebied van munten en de impact van het valutagebruik op samenlevingen. Deskundigen werken vaak integraal over verschillende disciplines heen, zoals archeologie, geschiedenis, kunstgeschiedenis en economie, om de historische contexten en waarden van munten te bepalen.
Osteoarcheologie
Osteoarcheologie richt zich op menselijke skeletresten en botresten die tijdens archeologisch onderzoek zijn ontdekt. Osteoarcheologen streven ernaar verschillende inzichten in vroegere samenlevingen en individuen te verkrijgen door middel van de analyse van menselijke skeletten.
Menselijke botten kunnen informatie verschaffen over leeftijd, geslacht, gezondheidstoestand, voedingsgewoonten, mate van fysieke activiteit en zelfs sociale status. Wetenschappers proberen de effecten van ziekten, verwondingen, doodsoorzaken, levensstijlen en omgevingsomstandigheden op menselijke gemeenschappen te begrijpen door de fysieke eigenschappen van botten te onderzoeken.
Paleoantropologie
Paleoantropologie is een interdisciplinair vakgebied dat biologisch en archeologisch bewijsmateriaal combineert om de menselijke evolutie en het prehistorische verleden van onze voorouders te belichten.
Paleoantropologen brengen de vertakkingen en veranderingen in de menselijke evolutie in kaart door bewijsmateriaal zoals fossiele overblijfselen, skeletten, tanden en archeologische vondsten te bestuderen. Bovendien onderzoeken ze veranderingen in het milieu, klimaatomstandigheden, voedingsgewoonten en technologische vooruitgang om factoren te begrijpen die zowel de biologische als de culturele ontwikkeling van de mens hebben beïnvloed.
Paleopathologie
Paleopathologie probeert oude ziekten, hun progressie, verspreiding en effecten in oude samenlevingen te verklaren door de analyse van pathologische sporen gevonden in menselijke resten die tijdens archeologische opgravingen zijn opgegraven. Bevindingen zoals laesies, misvormingen, tekenen van infectie en aanwijzingen voor kanker in botten en overblijfselen staan centraal in de paleopathologie.
Paleopathologen verzamelen informatie over de gezondheidstoestand in oude samenlevingen door bot-, tand- en weefselresten te onderzoeken. Deze onderzoeken maken de correlatie mogelijk van ziekten die in de oudheid voorkwamen met levensomstandigheden, voedingsgewoonten en omgevingsfactoren.
Onderwaterarcheologie
Onderwaterarcheologie is een tak van de archeologie die archeologische overblijfselen bestudeert die onder water zijn ondergedompeld, waarbij gebruik wordt gemaakt van wetenschappelijke methoden om ondergedompeld cultureel en historisch erfgoed te begrijpen. Oude scheepswrakken, onderwaternederzettingen, havens, scheepswrakken en andere ondergedompelde archeologische overblijfselen worden onderzocht door onderwaterarcheologen.
Het vakgebied omvat het behoud, de documentatie, de opgraving en de analyse van scheepswrakken en onderwaterresten. Archeologen maken tijdens deze processen gebruik van technieken zoals duikmethoden, kaarten, foto- en videodocumentatie, geofysische methoden en materiaalanalyses.
Zoöarcheologie
Zoöarcheologie onderzoekt de interacties tussen mens en dier uit het verleden door de studie van botten, tanden, schelpen, zachte weefsels en andere overblijfselen van dieren die zijn opgegraven tijdens archeologische opgravingen. Onderwerpen als de menselijke jacht, domesticatie, voedingsgewoonten, methoden voor het gebruik van dieren en sociale relaties met dieren vormen aandachtspunten binnen de dierentuinarcheologie.
Omdat dierentuinarcheologie een multidisciplinaire aanpak vereist, maken dierentuinarcheologen gebruik van verschillende technieken, zoals isotopenanalyse, morfologie, genetische analyse en vergelijkende anatomische studies.
- Wikipedia contributors. (2023, October 19). Subfields of archaeology. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:21, November 21, 2023
- Archaeology 101, Archaeological Institute of America