Noc i dzień następują po sobie od około 4,5 miliarda lat. Bez wątpienia było to o wiele ważniejsze dla naszych pozbawionych technologii przodków. Ponieważ ludzie ułożyli prawie całą swoją codzienną pracę zgodnie z pozycją Słońca na niebie. W pozostałym czasie starali się wyjaśnić zjawiska naturalne, których nie mogli zrozumieć. Z czasem doprowadziło to do powstania wielu legend o zdarzeniach naturalnych, takich jak powstawanie nocy i dnia.
Noc i Dzień w Starożytnych Społeczeństwach
Jedną z najważniejszych konsekwencji obrotu Ziemi wokół własnej osi jest powstawanie dnia i nocy. Jednak w starożytnych społeczeństwach ta formacja była interpretowana zgodnie ze zbiorową mentalnością tego okresu.
Społeczeństwa starożytne generalnie zajmowały się kształtowaniem się nocy i dnia w alegoryczny sposób. Ludzie przekazywali wierzenia społeczeństwa kolejnym pokoleniom. I te wierzenia z czasem stały się częścią mitologii.
Wiele starożytnych cywilizacji, takich jak japońska, aztecka i egipska, przyczyniło się do powstania mitów o powstawaniu nocy i dnia. Jeden z tych interesujących mitów znajduje się w mitologii kirgiskiej.
Noc i Dzień w Kirgiskim Tengryzmie
Zgodnie z wierzeniami starożytnego kirgiskiego tengryzmu, na niebie znajduje się gigantyczny ptak z jednym niebieskim skrzydłem, a drugim czarnym. Kształtowanie się nocy i dnia zależy od ruchu skrzydeł tego ptaka. Kiedy ptak porusza czarnym skrzydłem, zamienia się w noc. A kiedy ptak porusza niebieskim skrzydłem, staje się dzień.
Niektóre społeczności przedstawiały również ptaka, o którym mowa, jako orła trzymającego Słońce prawym szponem i Księżyc lewą szponem.
Orły mają cechy archaiczne, totemistyczne i animistyczne zarówno w mitach ałtajskich, jak i opowieściach kirgiskich.
Uważa się, że legendarny ptak znany jako Bürküt lub Merküt i Öksökö w mitologii tureckiej i ałtajskiej oraz omawiany ptak nieba to te same istoty.1
Legendarny Ptak: Bürküt – Merküt
Niektóre społeczności tureckie w Azji Środkowej nazywają wielkie orły „bürküt”. Jednak w mitologii tureckiej Bürküt lub Merküt to także nazwa własna ogromnego ptaka, który przykrywa Słońce prawym skrzydłem, a Księżyc lewym skrzydłem. Głowa ptaka skierowana jest na północ. Jak wspomniano powyżej, ten ptak jest czasami przedstawiany, trzymając w szponach Słońce i Księżyc. To, że głowa ptaka jest zwrócona na północ jest wynikiem tego, że Słońce symbolizuje dzień i wschód, a Księżyc symbolizuje noc i zachód. Jednak wśród turkologów i folklorystów są różne opinie.
W modlitwie szamańskiej Ałtaju, cytowanej przez Wilhelma Radloffa, uważanego za założyciela turkologii, ptak ten jest przedstawiony jako orzeł z miedzianymi pazurami.2
Ten legendarny ptak, deifikowany jako Bürküt Ata3 w niektórych społecznościach pochodzących z Ałtaju, zamienił się w deszczowe iye* w Turkmenistanie i jego okolicach.4
İye: Rodzaj ducha opiekuńczego w mitologii tureckiej.
Öksökö
Bürküt lub Merküt jest znany jako Öksökö w Republice Sacha. Tamtejsze społeczności pochodzenia tureckiego przedstawiały tego ptaka jako orła z podwójną głową i miedzianymi pazurami. Jak cytuje İnan, koniec zimy zależy od machania skrzydłami tego orła.5
Jak widać, nawet w mitach tureckich w północno-wschodniej Azji imię tego orła jest wymieniane jako nadprzyrodzona moc wyjaśniająca zjawisko okresowe, podobne do powstawania nocy i dnia. To pokazuje, że legenda o podniebnym ptaku rozprzestrzeniła się na szeroką geografię społeczności tureckich.
- „Türk Mitolojisi Cilt II”, Bahaeddin ÖGEL, ISBN: 9789751628572[↩]
- „Aus Sibirien”, Wilhelm RADLOFF, ISBN: 9783846024003[↩]
- “Türk Söylence Sözlüğü“, Deniz KARAKURT[↩]
- “Türkmenistan’da Bir Yağmur İyesi: Burkut Ata“, Ahmet GÖKÇİMEN, Bilig, Sayı: 52, 2010[↩]
- „Tarihte Ve Bugün Şamanizm”, Abdülkadir İNAN, Altınordu Yayınları, ISBN: 6057702357[↩]
