Er wordt een cursus over kannibalisme en cultuur aangeboden aan de Universiteit van IJsland

Dagrún Ósk Jónsdóttir, universitair docent aan de faculteit Sociologie, Antropologie en Folkloristiek van de Universiteit van IJsland, zal dit najaar een cursus geven met de titel “Kannibalisme en cultuur” als onderdeel van het programma voor permanente educatie.¹

Kannibalisme, dat als een groot taboe wordt beschouwd in antropologische, historische en culturele contexten, is een concept dat voor de meeste mensen zowel angstaanjagend als intrigerend is. Denk er eens over na, wat zouden de psychologische of sociaaleconomische redenen kunnen zijn die een stam of gemeenschap ertoe zouden aanzetten om mensenvlees te consumeren?

Allereerst stelt de inleidende tekst van de cursus specifiek dat dit programma geen kookcursus is. Het doel is om de rol van kannibalisme in folklore, literatuur en historische verhalen te onderzoeken.

Het fenomeen kannibalisme, ook wel bekend als “antropofagie” in de antropologische literatuur, is in principe verdeeld in twee categorieën: endocannibalisme en exocannibalisme. Endocannibalisme verwijst naar het eten van het vlees van eigen leden van een gemeenschap of stam, terwijl exocannibalisme verwijst naar het eten van het vlees van leden van vijandige of buitenlandse stammen.

De eerste sporen van kannibalisme dateren uit het paleolithicum. Er zijn veel archeologische vondsten die aantonen dat Neanderthalers en vroege Homo sapiens-groepen kannibalisme beoefenden. Met name grotvondsten in Moula-Guercy, Frankrijk, en El Sidrón, Spanje, bevatten bewijs dat Neanderthalers kannibalisme beoefenden voor zowel voedings- als rituele doeleinden. Sporen van het opzettelijk breken van botten en het extraheren van merg, evenals pathologisch bewijs zoals tandafdrukken en brandplekken, suggereren dat Neanderthalers zich mogelijk bezighielden met kannibalisme in tijden van honger of tijdens sterfrituelen.

Wetenschappers geloven dat kannibalisme wijdverbreid is geworden onder menselijke groepen, vooral in de vroege Holoceen-periode, om verschillende redenen. Archeologisch bewijs uit deze periode suggereert dat kannibalisme soms werd uitgevoerd vanwege voedseltekorten en soms voor rituele doeleinden. Sommige antropologen suggereren ook dat kannibalisme sociale functies kan hebben gehad, zoals het versterken van sociale banden, het vernederen van vijanden of het eren van de geesten van de doden. In de Azteekse samenleving werd kannibalisme, dat werd uitgevoerd na offerceremonies, beschouwd als een belangrijk ritueel om respect te tonen aan de goden en de sociale orde te handhaven.

De IJslandse Assepoester: Mjaðveig Mánadóttir

Kannibalisme is een veelvoorkomend thema in moderne sprookjes, ook al is het bijna volledig verdwenen uit het moderne tijdperk.

Zoals Dagrún Ósk Jónsdóttir aangeeft, is de IJslandse versie van Assepoester een goed voorbeeld. In deze versie ziet het hoofdpersonage, Mjaðveig Mánadóttir, hoe haar zussen worden afgeslacht en in zoutvaten worden gestopt. Later in het sprookje wordt het verhaal nog angstaanjagender wanneer de stiefmoeder verandert in een afschuwelijke trollenvrouw nadat ze haar eigen dochters heeft opgegeten.

“Wat ons bang maakt, fascineert ons ook.”

Dagrún Ósk Jónsdóttir vestigt de aandacht op de tegenstrijdige effecten van kannibalisme, net als veel andere angstaanjagende verschijnselen, op de menselijke psychologie. Ze wijst erop dat wat ons bang maakt, ons ook fascineert. Daarom worden deze thema’s vaak genoemd in populaire cultuurverhalen, horrorfilms en podcasts.

De cursus bestaat uit twee sessies

De cursus met de titel “Kannibalisme en cultuur” bestaat uit twee avondsessies op 29 oktober en 5 november, van 20:00 tot 22:00 uur. Degenen die de cursus willen volgen, kunnen zich online registreren op Endurmenntun HÍ.

1. Guðmundsdóttir, Auður Ösp (2024-07-14). “Fræðir á­huga­sama um mann­át – Vísir“. visir.is (in Icelandic). Retrieved 2024-08-21.[↩]