Nosferatu en Dracula zijn ongetwijfeld de twee meest iconische figuren die in je opkomen als het om vampiers gaat. Friedrich Wilhelm Murnau’s film “Nosferatu” uit 1922 was geïnspireerd door Bram Stokers roman “Dracula”, maar vanwege copyright-problemen werden de namen en sommige elementen in de film veranderd. In de roman wordt Dracula behandeld als een elitair en aristocratisch personage, terwijl Nosferatu wordt gepresenteerd als een walgelijk en afstotelijk wezen. Deze verschillen, die ook worden beïnvloed door culturele codes, hebben geleid tot de evolutie van twee verschillende karakteriseringen in latere vampierfilms.
De evolutie van vampiermythologie in gotische literatuur en cinema
Gotische literatuur is ontstaan in de late 18e eeuw in het koninkrijk Groot-Brittannië en wordt gekenmerkt door duistere, spookachtige en melancholische thema’s. De plots draaien vaak om oude kastelen, verlaten kloosters, verlaten gebouwen en verwoeste dorpen. Geesten, heksen en vampiers zijn de meest voorkomende bovennatuurlijke wezens in deze plot.
Legendes over vampierachtige bloedzuigende wezens dateren uit de oudheid. De introductie van het vampierbeeld in de moderne zin van het woord in de gotische literatuur wordt echter over het algemeen gedateerd op de 18e eeuw. John Polidori’s korte verhaal “The Vampyre” uit 1819 wordt beschouwd als het eerste werk dat de basis legde voor moderne vampierliteratuur. Polidori portretteerde de vampier in zijn verhaal als een “aristocratische en zachtaardige” edelman. Dit thematische element werd later op een vergelijkbare manier gebruikt in “Dracula”.
Dracula, zoals we allemaal heel goed weten, is de hoofdpersoon van die unieke roman die Bram Stoker in 1897 schreef, die de basis legde voor het moderne vampierarchetype van vandaag. Stoker beschreef Dracula als een “aristocratische en zachtaardige” graaf die in de regio Transsylvanië in Roemenië woonde. Dracula was echter niet alleen een angstfiguur, maar ook een manifestatie van de angsten van het Victoriaanse Engeland voor ziekte, seksualiteit en morele corruptie.
De transformatie van de vampiermythologie in een waar cultureel fenomeen werd bereikt door de aanraking van cinema. Met de verspreiding van cinema in het begin van de 20e eeuw werden vampiers naar het witte doek gebracht. Zo namen de duistere figuren van de gotische literatuur de bioscopen over na de bibliotheken. De hoeksteen van deze transformatie was de film “Nosferatu” geregisseerd door F.W. Murnau in 1922.
Nosferatu was eigenlijk een bewerking van Bram Stokers Dracula-roman. Er werden echter enkele wijzigingen aangebracht in de namen van de personages en het script vanwege auteursrechtelijke redenen. Nosferatu werd in sommige landen verboden toen het uitkwam, maar was niet alleen een vampierfilm, maar ook een van de belangrijkste voorbeelden van Duits expressionisme.
Murnau’s Nosferatu verscheen voor het publiek als een smerig wezen, bijna onmenselijk met zijn lange nagels, rattentanden en puntige oren. Net als Hyde, waar Jekyll in transformeerde, was er geen greintje goeds in hem, zijn hele wezen was gevuld met kwaad en duisternis. Nosferatu was niet alleen een vampier, maar de belichaming van een epidemie of plaag. Daarentegen werd het Dracula-personage gespeeld door Bela Lugosi in 1931 getrouwer aan de roman afgebeeld. Ondanks zijn angstaanjagende uiterlijk was hij een charismatisch, aristocratisch en aantrekkelijk figuur.
Etnografische en mythologische oorsprong
Vampierlegendes vinden hun oorsprong voornamelijk in de folklore van Oost-Europa en Centraal-Azië. Zowel Nosferatu- als Dracula-personages zijn afgeleid van deze mythologische wortels. De oorsprong en mythologische representaties van beide personages verschillen echter van elkaar.
Zoals hierboven vermeld, dateren de overtuigingen in bloedzuigende bovennatuurlijke wezens in Oost-Europa en Centraal-Azië terug tot de oudheid. De Kudlak in de Kroatische, Sloveense en Hongaarse folklore, de Strigoi in de Roemeense folklore, de Lamia in de Griekse mythologie en de Ubır in de Turkse mythologie kunnen in deze context als de oudste voorbeelden worden beschouwd.
Het hoogtepunt van vampierlegendes in Oost-Europa was ongetwijfeld de 18e eeuw. Archeologische vondsten tonen aan dat de graven van veel mensen in deze periode werden heropend vanwege vermoedens van vampirisme.
Mensen die in angst leefden, ontwikkelden interessante methoden om zichzelf te beschermen tegen de doden die in vampiers waren veranderd. Naast religieuze maatregelen zoals het dragen van kruizen en Bijbels, waren de bekendste praktijken het verbranden van het lichaam van de vampier, het vastzetten ervan aan het graf met een staak, het plaatsen van een sikkel op zijn keel om te voorkomen dat hij uit het graf zou opstaan, of het bedekken van het graf met een zware steen.
In Oost-Europa waren vampiers in het begin van de 19e eeuw bloedzuigende, agressieve, angstaanjagende, walgelijke, stinkende, gehate en gevreesde wezens. Nosferatu was een personage dat werd gevormd op basis van deze overtuigingen.
Aan de andere kant, Dracula’s mythologische oorsprong ligt in de regio Transsylvanië in Roemenië. Dracula wordt geassocieerd met de historische figuur Vlad III (Vlad de Spietser). Vlad was een heerser die bekend stond als de Prins van Walachije in de 15e eeuw en bekend stond om zijn wreedheid jegens zijn vijanden. Vlad’s bijnaam, “Vlad de Spietser”, werd gegeven omdat hij zijn vijanden doodde door ze te spietsen. Vlad’s wreedheid en bloeddorst werden in de loop van de tijd synoniem met vampiermythologie en inspireerden Bram Stokers Dracula-personage. Bram Stoker heeft dit personage echter opnieuw vormgegeven om de sociale en religieuze zorgen van Engeland in de late 19e eeuw te weerspiegelen.
Dracula’s aristocratische en buitenlandse identiteit betekende dat hij een gevaarlijk wezen was, anders dan de maatschappij. Zijn classificatie als een bedreiging uit het oosten van Europa weerspiegelt prachtig de koloniale en etnocentrische zorgen van het Victoriaanse Engeland. In die zin wordt Dracula gezien als een buitenstaander en als een parasiet die de maatschappij is binnengedrongen.
Cinematografische representaties en culturele impact van Nosferatu en Dracula
Nosferatu en Dracula hebben hun plaats in de geschiedenis van de cinema ingenomen als twee verschillende maar complementaire vampierarchetypen. Nosferatu, gecreëerd in 1922, benadrukte de groteske en bovennatuurlijke aspecten van het vampierbeeld, terwijl Dracula de charismatische en elitaire aspecten benadrukte.
| Functies | Nosferatu (film) | Dracula (film) |
|---|---|---|
| Jaar | 1922 | 1931 |
| Directeur | Friedrich Wilhelm Murnau | Tod Browning |
| Land | Duitsland | VS |
| Acteur | Max Schreck | Bela Lugosi |
| Artistieke stijl | Duits expressionisme | Hollywood-stijl |
| Cinematografie | Fritz Arno Wagner | Karl Freund |
De invloed van Nosferatu en Dracula op cinema is niet beperkt gebleven tot horrorfilms, maar heeft zich ook gemanifesteerd in verschillende gebieden van de populaire cultuur. Nosferatu heeft veel filmmakers geïnspireerd met zijn donkere en expressionistische esthetiek. Met name de schaduwen, donkere atmosfeer en bovennatuurlijke thema’s die in de jaren 20 in de Duitse horrorcinema werden gebruikt, kunnen worden gezien als onderdeel van Nosferatu’s cinematografische erfenis. Dracula is daarentegen een personage geworden dat de evolutie van de vampiermythologie in de populaire cultuur heeft vormgegeven als een charismatische vampierfiguur. Dracula’s representatie in cinema heeft het charismatische vampierbeeld bij een breed publiek gebracht en deze mythologie onderdeel gemaakt van de moderne populaire cultuur.
| Functies | Nosferatu (film) | Dracula (film) |
|---|---|---|
| Verschijning | Grotesk, lelijk, walgelijk | Charismatisch, aantrekkelijk, verfijnd |
| Karakterisering | Geïsoleerd, eng, bedreigend | Stijlvol, intellectueel, aristocratisch |
| Krachten van het personage | Bovennatuurlijke krachten | Sociale manipulatie, mystieke krachten |
| Relatiedynamiek | Alleen, weg van de mensen | Sociaal, romantisch |
Wat is indrukwekkender? Nosferatu’s groteske en afstotelijke verschijning, of Dracula’s verfijnde en aristocratische aura? De keuze is aan jou.
