Het vampierthema heeft een lange geschiedenis in de cinema. De verhalen over deze wezens, die leven door het bloed van mensen te zuigen, begonnen aan het einde van de 19e eeuw aanzienlijke aandacht te krijgen in de literatuur en populaire cultuur. De geboorte van vampierenfilms wordt gedateerd in het begin van de 20e eeuw. De vroege vampierenfilms associeerden vampiers vaak met een grotesk, wild en ongezond uiterlijk. In dit opzicht is het meest opvallende voorbeeld ongetwijfeld Nosferatu.
De vorming van het vampierconcept in kunst en literatuur
Het concept van vampiers, dat zijn plek vindt met unieke interpretaties in de mythologische leerstellingen van verschillende culturen en geografieën gedurende het historische proces, is een onderwerp dat zowel wordt behandeld in culturele antropologie als in kunstonderzoek.
Vampiers zijn over het algemeen bovennatuurlijke wezens die uit de dood opstaan, leven door bloed te consumeren, overdag slapen en ’s nachts jagen. Ze hebben afkeer van zonlicht, knoflook, zilver en heilige symbolen. Hoewel ze vaak menselijke vorm aannemen, kunnen ze transformeren in dieren zoals vleermuizen, wolven of muizen en de gedachten van mensen beïnvloeden, waarbij ze hun hypnotische en mystieke krachten tonen.
Hoewel de exacte oorsprong van het vampierconcept niet kan worden vastgesteld, zijn er sporen van vampierachtige entiteiten te vinden in oude culturen zoals de Egyptenaren, Grieken, Romeinen, Indianen, Chinezen, Japanners en Turken. Bijvoorbeeld figuren zoals Sekhmet in de Egyptische mythologie, Lamashtu in de Mesopotamische mythologie, Empusa in de Griekse mythologie, Strix in de Romeinse mythologie, Vetala in de Indiase folklore, Jiangshi in Chinese legendes, Kasha in de Japanse folklore, en Ubır in Turkse mythologie zijn voorbeelden van wezens die geassocieerd kunnen worden met het vampierconcept.
De wijdverspreide verspreiding van het vampierconcept over Europa kreeg vanaf de Middeleeuwen momentum. Het continent werd geteisterd door verwoestende uitbraken van de builenpest, eindeloze conflicten en oorlogen, hongersnood, armoede, onwetendheid en verschillende mystieke elementen. Al deze factoren hebben bijgedragen aan het vormgeven van het vampierconcept in de gedachten van mensen. Bijvoorbeeld, toen graven van mensen die om verschillende redenen waren overleden werden geopend, werden sommige lijken waargenomen met verlengd haar, nagels en baarden, roodachtige gezichten, bloederige monden, open ogen en flexibele lichamen. Dit leidde tot de overtuiging onder de bevolking dat bepaalde lijken ’s nachts opstonden, het bloed van de levenden opzogen en ziekten verspreidden.
Het vampierconcept betrad de literatuur in de 18e eeuw en kreeg populariteit in de 19e eeuw met de gotische literaire beweging. Belangrijke voorbeelden zijn John Polidori’s “The Vampyre” uit 1819, Joseph Sheridan Le Fanu’s “Carmilla” uit 1872, en Bram Stokers “Dracula” uit 1897.
Dracula: de iconische horrorroman van Bram Stoker
Hoewel er tot op heden honderden romans over vampiers zijn geschreven, blijft Dracula de eerste naam die in je opkomt wanneer je aan de term “vampier” denkt.
Gecreëerd door de Ierse auteur Bram Stoker, is Dracula een nobele, welvarende en zelfs charismatische graaf die in Transsylvanië woont, maar tegelijkertijd een wilde, meedogenloze, wrede en angstaanjagende figuur is. Het verhaal begint met Jonathan Harker, een jonge makelaar, die van Londen naar het kasteel van Dracula reist. Tijdens zijn verblijf in het kasteel van de graaf komt Harker veel vreemde gebeurtenissen tegen. Desondanks slaagt hij erin te ontsnappen uit de duistere omgeving, en het verhaal gaat verder met Dracula’s reis naar Londen.
In Engeland verschuift de focus van het verhaal naar Mina, de verloofde van Harker, en haar vriendin Lucy. Dracula, gedreven door een soort obsessie voor Mina Murray, streeft ernaar haar te bezitten en in een vampier te veranderen. Een groep onder leiding van Professor Abraham Van Helsing, die zich bewust is van de vampirische aard van Dracula, strijdt tegen het kwaad van Dracula en probeert hun dierbaren te beschermen.
Vampierthema in de bioscoop en de vroege vampierfilms
Sinds de uitvinding ervan heeft de cinema de interesse van mensen vastgelegd, en tot op de dag van vandaag zijn talloze films van verschillende genres geproduceerd. Onder deze diversiteit is een van de meest populaire genres horrorfilms.
Het primaire doel van horrorfilms is het oproepen van gevoelens van angst, terreur, spanning en suspense bij het publiek. Daarom is het vampierthema een uiterst effectieve keuze voor schrijvers van horrorfilms. De bloeddorstigheid en mysterieuze achtergrond van vampiers wekken nieuwsgierigheid en een gespannen sfeer op bij kijkers. De bovennatuurlijke krachten van vampiers prikkelen de verbeelding van het publiek en openen de deuren naar een duistere en fantastische wereld.
Vampierthema-films zetten hun eerste stappen in de cinema in de jaren 1910. Echter, vanwege de beperkte budgetten en impact van producties in deze periode, wordt de eerste significante vampierfilm algemeen beschouwd als “Nosferatu – Eine Symphonie des Grauens” (Nosferatu: De geesel der menschheid), uitgebracht in 1922.
| Film | Jaar | Duur | Film regisseur |
|---|---|---|---|
| The Vampire | 1913 | 38 minuten | Robert G. Vignola |
| A Fool There Was | 1915 | 67 minuten | Frank Powell |
| Les Vampires | 1915-1916 | 421 minuten | Louis Feuillade |
| Nächte des Grauens | 1917 | 56 minuten | Arthur Robison |
| Drakula Halála | 1921 | 65 minuten | Károly Lajthay |
(Pre-Nosferatu-periode)
Nosferatu: De geesel der menschheid
Nosferatu is een cinematografische klassieker die opkwam, geïnspireerd door het iconische werk van Bram Stoker, “Dracula”. Vanwege het onvermogen om het auteursrecht voor Bram Stokers roman te verkrijgen, werden namen gewijzigd, locaties veranderd en werden bepaalde aanpassingen aan het verhaal aangebracht. Ondanks deze wijzigingen probeerde Florence Stoker, de weduwe van Bram Stoker, de film juridisch te voorkomen en verzocht ze om de vernietiging van alle exemplaren. Deze aanvraag is echter nooit gerealiseerd, en kopieën van de film zijn erin geslaagd om tot op de dag van vandaag te overleven.
De film, geregisseerd door de Duitse filmmaker Friedrich Wilhelm Murnau, had het scenario geschreven door Henrik Galeen. Max Schreck vertolkte de rol van Graaf Orlok in de film. Enrico Dieckmann en Albin Grau namen de productie van de film op zich, met Fritz Arno Wagner als cinematograaf en Albin Grau als art director. Onder de andere castleden bevonden zich Gustav von Wangenheim, Greta Schröder, Alexander Granach, Georg H. Schnell, Ruth Landshoff, Wolfgang Heinz, Albert Venohr en John Gottowt.
Nosferatu wordt door veel filmcritici beschouwd als de eerste populaire vampierenfilm in de geschiedenis van de cinema. De ongeveer 94 minuten durende productie neemt een andere benadering van het vampierconcept dan Bram Stokers Dracula en portretteert het meer als een monster, een dier, een demon of een ziekte.
In de roman “Dracula” van Bram Stoker komt Graaf Dracula uit een adellijke familie in Transsylvanië. Over het algemeen geassocieerd met rijkdom en adel is hij in zekere zin een “aristocratische” vampier. Deze vampier straalt een unieke beleefdheid uit, waarbij elke beweging delicaat lijkt vervaardigd. Hij is niet alleen bezig met bloed zuigen, maar ook met het beïnvloeden van alles om hem heen met zijn elegantie en adel. Gehuld in kleding die glinstert in de duisternis van de nacht en zich voortbewegend met trage stappen, domineert hij de nacht als een schaduw.
Aan de andere kant is Graaf Orlok een wezen dat volledig geïsoleerd is van menselijkheid, beschaving, cultuur en samenleving. Hij is buitengewoon lelijk, angstaanjagend en wild, waarbij hij alle banden met vertrouwde menselijke waarden, normen en conventies heeft verbroken. Zijn bestaan voelt aan als dat van een vreemdeling uit een andere wereld omdat hij elke waarde en norm afwijst waaraan mensen gewend zijn. In deze zin kan hij vergeleken worden met het personage Mr. Hyde van de Schotse schrijver Robert Louis Stevenson.
Graaf Orlok lijkt te zijn opgedoken alsof hij uit de diepste hoeken van de duisternis komt. Zijn gezicht en lichaam lijken vreemd en angstaanjagend voor het menselijk oog. In tegenstelling tot Dracula, die een aantrekkelijke elegantie bezit, ontbeert Graaf Orlok elke aantrekkelijke charme en presenteert hij een angstaanjagend uiterlijk bij elke blik. Afwijkend van het dominante vampiermythos dat sinds Dracula is vastgesteld, weerspiegelt hij vampirisme op een meer primitieve, wilde en afstotelijke manier.
De sfeer van die tijd speelde ook een beslissende rol in Nosferatu door een perspectief op het vampierconcept aan te nemen dat afwijkt van het romantisme. De film werd geschoten in Duitsland in de jaren 1920, na de Eerste Wereldoorlog en de oprichting van de Weimarrepubliek. Het speelde zich af tijdens een periode die werd gekenmerkt door crises, conflicten, problemen, veranderingen, zoektochten en innovaties op verschillende gebieden zoals politiek, economie, sociologie, cultuur, psychologie, kunst, literatuur, wetenschap, technologie, esthetiek en ethiek. In deze context, door gebruik te maken van de esthetische taal van het Duitse expressionisme, dat zijn gouden tijd doormaakte, weerspiegelde de film effectief het leven, de gedachten, emoties, overtuigingen en angsten van de mensen uit die tijd.
Duits expressionisme is een kunstbeweging die de werkelijkheid niet afbeeldt volgens objectieve, rationele en logische criteria, maar deze eerder weerspiegelt, interpreteert en bekritiseert op een subjectieve, irrationele, emotionele, psychologische en zelfs fantastische, bovennatuurlijke, symbolische en metaforische manier. In films geïnspireerd door het Duitse expressionisme zijn de meest opvallende kenmerken duidelijke contrasten, vervormde geometrieën en spelen van licht en schaduw. In deze zin kan worden gezegd dat Nosferatu met succes een krachtige cinematografische sfeer creëerde door deze esthetische elementen te gebruiken.
Nosferatu is ook een zeer succesvolle film op het gebied van acteren. In lijn met de esthetiek van de stille film maakt het effectief gebruik van visueel vertellen, waarbij een evenwichtig verhaal wordt bereikt door de gezichtsuitdrukkingen van de personages en de opstelling van scènes. Bijzonder opmerkelijk is de vertolking van Max Schreck als Graaf Orlok, die de aandacht trekt met zijn emotionele uitdrukkingen en gezichtsbewegingen. Schreck speelde de vampierrol zo overtuigend en realistisch dat er geruchten de ronde deden dat hij een echte vampier was die geen make-up of kostuums gebruikte, maar daadwerkelijk mensen beet, doodde en hun bloed dronk.
Nosferatu kan worden beschouwd als een meesterwerk dat zijn stempel heeft gedrukt op de geschiedenis van de cinema. De film heeft het vampierconcept zo effectief behandeld dat het niet alleen een inspiratie is geweest voor andere horrorfilms, maar ook iedereen die geïnteresseerd is in cinema heeft weten te boeien. De technische beheersing van de regisseur, de indrukwekkende prestaties van de acteurs en het esthetisch begrip van het Duitse expressionisme hebben van Nosferatu een onsterfelijk kunstwerk gemaakt. Wat zou het nog meer kunnen betekenen dat het nog steeds een blijvende impact heeft weten te maken na meer dan 100 jaar?
Waar werd Nosferatu gefilmd?
De film werd grotendeels opgenomen in de hoofdstad van Duitsland, Berlijn. Sommige scènes werden gefilmd in de regio Žilina in Slowakije, versierd met zijn mystieke schoonheden.
Wat betekent Nosferatu?
Er zijn meningen die suggereren dat de term “Nosferatu” is afgeleid van een Roemeens woord dat “vampier” betekent, of van een woord in het Oudgrieks dat “ziekteverspreider” betekent. Er is echter nog geen consensus bereikt over de exacte herkomst van de term.
Is Nosferatu publiek domein?
Ja, het auteursrecht op de film “Nosferatu” uit 1922 is verlopen. Daarom bevindt het zich nu in het publieke domein in veel landen. Dit betekent dat iedereen de film kan gebruiken. Het is echter raadzaam om het auteursrechtbeleid in verschillende landen te controleren, aangezien dit in de loop van de tijd kan veranderen.
Was Nosferatu verboden in Zweden?
Ja, het is interessant om te weten dat “Nosferatu” in Zweden verboden was tot 1972 vanwege de extreme horror-elementen.
- Nosferatu, eine Symphonie des Grauens. IMDb.
- Nosferatu. Rotten Tomatoes.
- Nosferatu. AllMovie
- Wikipedia contributors. (2024, January 24). Nosferatu. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 07:36, January 25, 2024