Wat is Samhain? Wanneer wordt het gevierd?
In Keltische beschavingen is Samhain een periodiek festival dat het einde van het oogstseizoen symboliseert. Het vertegenwoordigt ook het begin van de “donkere helft” van het jaar, de dag waarop de grens tussen de wereld en de “Andere Wereld” het meest doordringbaar is. Het festival wordt meestal gevierd op 1 november. Omdat de dagen in de Keltische kalender echter beginnen met de zonsondergang, beginnen de vieringen op de avond van 31 oktober en gaan de volgende dag door.1
Samhain bevindt zich tussen de herfst-equinox en de winterzonnewende, ongeveer in het midden van deze twee periodes. Daarom symboliseert het het begin van een periode waarin de energie van de zon afneemt en de uren van duisternis toenemen. Voor de Keltische bevolking werd Samhain gezien als onderdeel van de cyclus van dood en wedergeboorte van de natuur. In dit opzicht hadden rituelen en vieringen een verheerlijkende kwaliteit voor dit transformatieproces van de natuur.
Het geloof dat er een nauwere relatie met natuurgeesten wordt gevestigd, laat zien dat Samhain overlapt met animistische en sjamanistische overtuigingen. Op dit punt kan worden gezegd dat Samhain niet alleen een oogstfeest is, maar ook een allegorische weergave van de dood en de cyclus van de natuur.
Samhain op het zuidelijk halfrond
Vanwege de contrasterende seizoenscycli vieren heidense gemeenschappen op het zuidelijk halfrond Samhain ongeveer zes maanden na de traditionele noordelijke vieringen, meestal tussen 30 april en 1 mei.
Mogelijke oorsprong van Samhain
De oorsprong van Samhain dateert vermoedelijk uit het Neolithicum. Het sterkste bewijs hiervoor is dat sommige ganggraven in Ierland en Schotland zijn uitgelijnd met zonsopgang op Samhain-tijd.
In de Keltische mythologie wordt Samhain vaak benadrukt als een poort naar de Andere Wereld. Men geloofde dat geesten en bovennatuurlijke wezens in deze periode met de levenden communiceerden. Met name in de Ierse mythologie verschijnt Samhain-nacht als een periode waarin belangrijke gebeurtenissen plaatsvinden. Zo neemt Fionn mac Cumhaill’s nederlaag van Aillen op een Samhain-nacht een belangrijke plaats in in Ierse mythen. Deze gebeurtenis kan worden beschouwd als een symbolische uitdrukking van de macht om zowel de wereld van de doden als de wereld van de levenden te regeren.
Vanuit een antropologisch perspectief kan worden gezegd dat Samhain pastorale wortels heeft en vooral belangrijk is voor gemeenschappen die zich bezighouden met herderschap. Zoals Sir James Frazer in zijn werk “The Golden Bough” stelde, associeerden Keltische samenlevingen het begin van de winter met de periode waarin ze hun dieren van hun zomerweiden haalden en ze in hun winterverblijven onderbrachten. Deze periode is ook de tijd waarin dieren worden geslacht en wintervoedselbereidingen worden gemaakt. In deze context is Samhain zowel een oogstfeest als het einde van een pastorale periode.
Een andere oorsprong van Samhain kan worden verklaard door het Keltische animisme. De Kelten hadden groot respect voor de natuur en associeerden natuurlijke verschijnselen met spirituele wezens. De vreugdevuren die tijdens het festival werden aangestoken, kunnen worden gezien als een symbolische daad om de transformerende kracht van de natuur te ondersteunen. Vuur werd gebruikt voor zowel zuivering als bescherming en werd daarom een belangrijk onderdeel van Samhain-rituelen.
De laatste oogst en het belang ervan in heidense samenlevingen
De laatste oogstperiode is een element dat de sociale eenheid en solidariteit versterkt. De vieringen die in deze periode werden gehouden, brachten mensen samen en versterkten de sociale banden. Daarom moet de laatste oogst worden geëvalueerd als een proces dat de relaties van mensen met elkaar en de sociale solidariteit versterkt, en niet alleen als een landbouwevenement.
Hoe vier je Samhain?
In de moderne wereld wordt Samhain nog steeds gevierd als een festival van transformatie door zowel neopaganisten als wiccans. Voor degenen die trouw willen blijven aan de klassieke Samhain-rituelen, spelen vreugdevuren een belangrijke rol. Vuur verschijnt in de Keltische mythologie als zowel een beschermend als zuiverend element. In moderne vieringen wordt deze traditie bewaard en wordt de kracht van de natuur en geesten gerespecteerd.
Een ander belangrijk element van Samhain-vieringen zijn de rituelen om de doden te herdenken. Zoals hierboven vermeld, wordt aangenomen dat de geesten van de doden kunnen terugkeren naar de wereld, aangezien de grens tussen de Andere Wereld en de wereld van de levenden in deze periode doorlaatbaar is. Daarom kan Samhain ook worden gezien als een festival van herdenking. Een ritueel dat kan worden voorgesteld, is om een plaats aan tafel vrij te laten ter nagedachtenis aan overleden voorouders en voedsel aan hun geesten aan te bieden.
Kostuums en de traditie van het dragen van maskers maken ook deel uit van Samhain. Deze traditie werd uitgevoerd om de feeën die bekend staan als “aos sí” te imiteren of te beschermen. In moderne vieringen kunnen kostuums worden gedragen die mythologische figuren of bovennatuurlijke wezens voorstellen om deze traditie voort te zetten.
Divinatierituelen spelen ook een belangrijke rol in Samhain-vieringen. Divinatierituelen, met name met noten en appels, werden uitgevoerd om meer te weten te komen over de vruchtbaarheid van het komende jaar. In moderne Wicca- en neopaganistische praktijken zijn tarotkaarten en runenstenen ook onderdeel geworden van deze profetieën.
Symbolen en hun betekenissen
De symbolen die in Samhain worden gebruikt, zijn over het algemeen gerelateerd aan de thema’s natuur, dood en wedergeboorte. De meest voor de hand liggende hiervan is het vreugdevuur. Er wordt gedacht dat vuur beschermende en zuiverende krachten heeft. Tijdens deze periode staken de Kelten grote vreugdevuren aan, dansten rond het vuur en voerden rituelen uit om hun dieren en zichzelf te beschermen tegen boze geesten.
Een ander belangrijk symbool zijn de oogstproducten. Omdat Samhain het einde van het oogstseizoen symboliseert, hebben de vruchten en groenten die tijdens het festival worden verzameld, symbolische betekenissen. Vooral vruchten zoals appels en hazelnoten werden gebruikt in waarzeggerijrituelen. Terwijl appels worden geassocieerd met wijsheid en onsterfelijkheid, zijn hazelnoten symbolen van profetie en het vermogen om de toekomst te zien. Aan de andere kant, hoewel pompoenen tegenwoordig over het algemeen worden gebruikt, is bekend dat rapen in premoderne tijden werden gebruikt als enge gezichten.
Maskers en kostuums zijn een ander iconisch symbool van Samhain. Zoals hierboven vermeld, beginnen geesten en feeën (aos sí) tijdens Samhain door de wereld van de levenden te dwalen. Om zichzelf tegen deze geesten te beschermen, vermomden mensen zich door soortgelijke kleding te dragen of maskers te dragen.
Festivals die lijken op Samhain
Net als Samhain houden veel heidense gemeenschappen rituelen en festivals die verband houden met het begin van de winter. De bekendste hiervan zijn Dziady in de Slavische folklore en Kekri in de Finse folklore.
Dziady
Dziady is een festival dat in Slavische samenlevingen wordt gehouden om de doden te herdenken. Het heeft een speciale plaats onder de Baltische Slaven. Hoewel Dziady geen oogstfestival is zoals Samhain, is het bedoeld om contact te maken met de geesten van de doden en hen te eren.
Kekri
In de Finse folklore heeft Kekri vergelijkbare kenmerken als Samhain. Het symboliseert het laatste oogstseizoen en de voorbereiding op de winter. Tijdens dit festival bewaren boeren hun voedsel voor de winter en doen ze wensen voor overvloed voor het komende seizoen. Er wordt ook geloofd dat de Kekri een tijd is van verbinding met de geesten van de doden en bovennatuurlijke wezens.
Wat zijn de verschillen tussen Samhain en Halloween?
Hoewel Samhain en Halloween nauw verwant zijn in termen van hun historische en culturele context, zijn er significante verschillen tussen deze twee evenementen. Samhain, zoals hierboven vermeld, is een oud seizoensfestival dat behoort tot Keltische samenlevingen. Dit festival symboliseert een overgangsperiode wanneer de herfstoogst eindigt en de winter begint, waarbij thema’s van dood en wedergeboorte worden gevierd. Aan de andere kant is Halloween een evenement dat is beïnvloed door Samhain, maar gemoderniseerd en gecommercialiseerd met verschillende culturele invloeden.
Halloween wordt fundamenteel geassocieerd met Allerheiligen in het christendom. De westerse kerk begon Allerheiligen te vieren op 1 november in de 9e eeuw, en de prevalentie van Samhain kan een rol hebben gespeeld bij het kiezen van deze datum. Na verloop van tijd is Halloween echter afgeweken van zijn religieuze en seizoensgebonden context en is het een volksfeest geworden dat geassocieerd wordt met moderne tradities zoals entertainment en snoep maken. Modern Halloween wordt ook beschouwd als een evolutie van tradities die door Ierse en Schotse immigranten naar Amerika zijn gebracht.
Een ander verschil tussen Halloween en Samhain is te zien in de manier waarop ze worden gevierd. Terwijl Samhain historisch gezien werd gezien als een serieus festival met religieuze rituelen en het doel om met geesten te communiceren, vindt Halloween plaats in een leuke en carnavaleske sfeer. Elementen zoals kostuums, snoep verzamelen en horror-themafeesten staan centraal bij Halloween. Bij Samhain worden kostuums echter meer gedragen ter bescherming tegen bovennatuurlijke wezens, en staan meer mystieke en spirituele praktijken zoals waarzeggerijrituelen en herdenking van de doden voorop.
Beide festivals hebben in de loop van de tijd grote veranderingen ondergaan. Terwijl Samhain nog steeds wordt gevierd met religieuze betekenis als een festival van transformatie door Keltische neopaganisten en wiccans, is Halloween een wereldwijd popcultuurfenomeen geworden. In deze context kan worden gezegd dat Samhain meer spirituele en symbolische betekenis heeft, terwijl Halloween een meer commerciële en populaire cultuurgebaseerde, zelfs seculiere viering is.