Transhumance duidt een sociaal-ecologische strategie aan die wordt gekenmerkt door de cyclische beweging van kuddes vee tussen verschillende hoogtezones, georkestreerd om het gebruik van hulpbronnen te optimaliseren als reactie op seizoensfluctuaties. Deze eeuwenoude praktijk weerspiegelt een genuanceerde symbiose tussen menselijke keuzevrijheid, veeteelt en ecologische dynamiek, en bevordert duurzaam landbeheer en adaptieve veerkracht binnen evoluerende milieukaders.
Wat is transhumance?
Transhumance is een praktijk die wordt gekenmerkt door de cyclische verplaatsing van kuddes vee langs vooraf bepaalde paden die laagland winterweiden verbinden met verhoogde zomergraasgebieden. Dit dynamische fenomeen ontstaat als een direct antwoord op de geografische en klimatologische heterogeniteiten die een aanzienlijke invloed uitoefenen op de ruimtelijke beschikbaarheid van essentiële hulpbronnen, zoals voer en water.
De georkestreerde migratiepatronen binnen transhumance zijn minutieus gesynchroniseerd om de meest gunstige omstandigheden te benutten voor het levensonderhoud en de voortplanting van vee. In deze context tonen veehouders een uitzonderlijk inzicht in het ontcijferen van de ingewikkelde nuances van topografische kenmerken, waarbij ze hun traditionele ecologische kennis gebruiken om terreinen vakkundig te doorkruisen, overexploitatie van hulpbronnen te voorkomen en de gevolgen van klimatologische schommelingen te verzachten.
De conceptuele hoeksteen van transhumance ligt in het cruciale begrip mobiliteit. Herders maken vakkundig gebruik van een scala aan transportmodaliteiten, variërend van aloude technieken om te voet te hoeden tot de integratie van moderne voertuigen. Deze inherente mobiliteit vergemakkelijkt niet alleen de strategische exploitatie van diverse hulpbronnen, maar cultiveert en voedt ook ingewikkelde sociale netwerken, aangezien herdersgemeenschappen zinvolle interacties aangaan met ongelijksoortige groepen die ze tegenkomen tijdens hun migratietrajecten. Dergelijke door mobiliteit gevoede interculturele uitwisselingen, die de stroom van goederen, ideeën en culturele tradities omvatten, leiden gezamenlijk tot een veelzijdig mozaïek van onderlinge verbondenheid en gedeelde menselijke ervaringen.
Geschiedenis
Transhumance, een oude agro-pastorale praktijk die wordt gekenmerkt door de seizoensgebonden verplaatsing van vee tussen verschillende graasgebieden op verschillende hoogtes, heeft gedurende millennia een integrale rol gespeeld bij het vormgeven van menselijke samenlevingen. Geworteld in de prehistorische nomadische levensstijl, ontstond transhumance als een pragmatisch antwoord op de eisen die werden gesteld door veranderende klimatologische omstandigheden en de noodzaak van duurzame begrazingspraktijken.
Het ontstaan van transhumance kan worden herleid tot de overgangsfase van een jager-verzamelaar-levenswijze naar een meer sedentair agrarisch bestaan. Dit evolutionaire traject was getuige van de domesticatie van dieren naast de teelt van gewassen, wat leidde tot de ontwikkeling van transhumance als een vindingrijke strategie om de gelijktijdig evoluerende behoeften van veeteelt en landbouw te harmoniseren.
In regio’s die worden gekenmerkt door klimatologische ontberingen of beperkte hulpbronnen, kwam transhumance naar voren als een essentieel mechanisme voor het optimaliseren van landgebruik. De ingewikkelde choreografie van kuddes die tijdens de milde seizoenen naar grotere hoogten stegen, vol met overvloedige voeder- en waterbronnen, en vervolgens afdaalden naar lagere hoogten toen de winter naderde, profiterend van mildere omstandigheden en geconserveerd voer, typeerden de cadans van transhumance.
Door de annalen van de geschiedenis raakte transhumance onuitwisbaar verweven met culturele normen en economische systemen. Naast zijn utilitaire functie, katalyseerde deze praktijk interculturele interacties, waardoor handel tussen gemeenschappen en de verspreiding van ideeën werden bevorderd, waardoor de sociale cohesie werd bevorderd. De onschatbare opbrengst van transhumance-vee, waaronder grondstoffen zoals wol, melk en vlees, versterkte de betekenis ervan als motor van economische uitwisseling en welvaart.
Zelfs toen maatschappelijke evolutie en technologische vooruitgang het weefsel van het menselijk bestaan hervormden, behield transhumance zijn prominentie binnen plattelandseconomieën. Aanpassingen aan moderne transportmiddelen, te beginnen met door paarden getrokken koetsen en vervolgens gemotoriseerde voertuigen, versnelden het vervoer van vee over grotere afstanden, wat het aanpassingsvermogen van deze aloude praktijk onderstreepte.
In het hedendaagse milieu blijft de transhumance in overblijfselen bestaan, zij het in een getransformeerde manifestatie. Terwijl bepaalde traditionele modaliteiten zijn bezweken aan de onverbiddelijke opmars van verstedelijking en industrialisatie, blijven er overblijfselen bestaan in verschillende gebieden over de hele wereld. Tegelijkertijd is er een hernieuwde belangstelling voor transhumance ontstaan, gesteund door pogingen om cultureel erfgoed te beschermen en duurzame landbouwparadigma’s te ontwikkelen.
Verschillen tussen pastoraal nomadisme en transhumance
Pastoraal nomadisme en transhumance zijn twee vormen van mobiele veeteeltstrategieën die door verschillende culturen in verschillende ecologische contexten worden toegepast. Hoewel ze enkele overeenkomsten vertonen, hebben ze verschillende kenmerken en verschillen.
Pastoraal nomadisme
Nederzettingspatroon: In het pastorale nomadisme trekt de hele gemeenschap, samen met hun vee, constant van het ene graasgebied naar het andere op zoek naar verse weiden en waterbronnen. Ze hebben geen permanente vestiging en zijn altijd in beweging.
Veebeweging: Nomadische herders verhuizen met hun hele kudde, inclusief runderen, schapen, geiten, kamelen, enz. De beweging is vaak gebaseerd op de veranderende seizoenen en de beschikbaarheid van middelen.
Levensstijl: Nomadische veehouders hebben een zeer mobiele levensstijl en passen zich aan de natuurlijke cycli van begrazing en beschikbaarheid van water aan. Hun schuilplaatsen zijn vaak verplaatsbaar, zoals tenten of yurts, die gemakkelijk kunnen worden gemonteerd en gedemonteerd.
Sociale structuur: De sociale structuur van nomadische herders is aangepast aan hun mobiele levensstijl. Ze hebben vaak sterke verwantschapsbanden en gemeenschappelijke besluitvormingsprocessen om middelen te beheren en conflicten op te lossen.
Transhumance
Vestigingspatroon: Transhumance omvat een seizoensgebonden verplaatsing van vee tussen twee hoofdlocaties: een zomerweide op grotere hoogte (bergachtige gebieden) en een winterweide op lagere hoogte (warmere gebieden).
Veebeweging: In tegenstelling tot pastoraal nomadisme, waarbij de hele gemeenschap beweegt, migreert slechts een deel van de gemeenschap (meestal jonge herders en kuddes) tijdens transhumance. Oudere leden van de gemeenschap blijven vaak achter om gewassen te verzorgen of andere activiteiten te ontplooien.
Levensstijl: Seizoensgebonden trekkende herders onderhouden vaste infrastructuur zoals huizen of hutten in zowel hun zomer- als wintergraasgebieden.
Sociale structuur: Transhumance omvat vaak een complexere sociale structuur in vergelijking met pastoraal nomadisme, aangezien de gemeenschap relaties en interacties op twee verschillende locaties moet onderhouden.
- LIECHTI, Karina, et al. Pastoralism in Europe: characteristics and challenges of highland–lowland transhumance. OIE Rev. Sci. Tech, 2016, 35: 561-575
- COSTELLO, Eugene; SVENSSON, Eva (ed.). Historical archaeologies of transhumance across Europe. Routledge, 201
