Pochodzenie Hetytów: Skąd przybyli do Anatolii?

Pochodzenie Hetytów od dawna jest tematem dyskusji historyków i archeologów. Szczególnie jeśli chodzi o trasy ich przybycia do Anatolii, rozwój języka proto-hetyckiego i interakcje Hetytów w Anatolii, istnieje wiele różnych poglądów i teorii. Jednak pośród tych wszystkich argumentów istnieje fakt historyczny powszechnie akceptowany przez prawie wszystkich: Hetyci szybko stali się jedną z czołowych cywilizacji w regionie i wnieśli znaczący wkład w Anatolię.

Anatolia przed migracją Hetytów

Wraz z końcem paleolitu i epoki lodowcowej widzimy, jak różne regiony Anatolii przechodzą od społeczności łowiecko-zbierackich i nomadów do osiadłych społeczeństw rolniczych. W tym okresie ludzie rozwinęli znaczące umiejętności, takie jak wytwarzanie ceramiki, i zaczęli zajmować się rolnictwem i hodowlą zwierząt, zakładając różne osady.

W V tysiącleciu p.n.e., wraz z okresem chalkolitu, w Anatolii zaczęło się rozpowszechniać zastosowanie miedzi. W epoce brązu, charakteryzującej się występowaniem narzędzi i artefaktów z brązu, Anatolia była świadkiem znaczących ruchów.

Epoka brązu to okres, w którym w Anatolii rozwinęły się pierwsze cywilizacje. Obserwuje się, że w tym czasie w Anatolii osiedliły się różne cywilizacje i wchodziły w interakcję z lokalnymi kulturami. We wczesnej epoce brązu Anatolia była zamieszkana głównie przez ludność lokalną i małe królestwa, takie jak Hatti i Huryci, które nie były częścią rasy indoeuropejskiej ani semickiej.

Hattyjczycy, którzy rządzili środkowym regionem Anatolii i byli uważani za rdzenną ludność, mówili językiem hattyckim, językiem aglutynacyjnym i izolowanym. Nawet długo po zniknięciu Hattian ze sceny historycznej, w tekstach historycznych Anatolii nadal używano wyrażenia „Kraina Hatti”. W rzeczywistości nawet Hetyci, którzy wyemigrowali do Anatolii, nazywali te ziemie, które zamieszkiwali, mianem Krainy Hatti. W rezultacie filolodzy czytający tabliczki w Hattusie przez pewien czas wierzyli, że Hattyjczycy i Hetyci należeli do tej samej rasy.

Z drugiej strony lud huryjski nadal istniał we wschodniej i południowo-wschodniej części Anatolii. Działając jako pomost między Mezopotamią a Anatolią ze względu na swoje położenie geograficzne, Huryci ułatwili interakcje kulturowe między obydwoma regionami. Podobnie jak Hattianie, lud huryjski również mówił charakterystycznym językiem. Język hurycki, jeden z dwóch języków rodziny języków hurycko-urartyjskich, nie ma dziś żadnego znanego związku z żadnym współczesnym językiem.

Początki Hetytów i drogi ich przybycia do Anatolii

Hetyci, nawiązując kontakt z miejscowymi ludami i kulturami zamieszkującymi Anatolię, wykonali pierwszy krok w kierunku ugruntowania swojej cywilizacji w połowie epoki brązu. Łącząc różne społeczności zamieszkujące Anatolię, stworzyli imperium wieloetniczne, wielokulturowe i politeistyczne.

Jednakże skąd dokładnie pochodzili Hetyci, lud znany z pochodzenia indoeuropejskiego? Jakimi szlakami migracyjnymi przybyli do Anatolii?

Niestety nie dysponujemy kompleksowymi danymi, które jednoznacznie odpowiedziałyby na te pytania. Jednak wiele odkryć sugeruje, że pochodzenie Hetytów leży na północy Morza Czarnego lub w Europie Wschodniej/Południowo-Wschodniej. Rzeczywiście dowody archeologiczne wskazują, że Hetyci mieli powiązania z kulturą Ezero na Bałkanach i kulturą Majkopów na Kaukazie. Dlatego szacuje się, że Hetyci przybyli do Anatolii od północy.

Badania nad pochodzeniem Hetytów wymagają podejścia multidyscyplinarnego, co wymaga od badaczy zajmujących się tą dziedziną korzystania z wielu różnych źródeł. Połączenie dowodów naukowych z różnych dyscyplin, takich jak archeologia, filologia, epigrafia, paleografia, antropologia i genetyka, pomaga stworzyć pełniejszy obraz pochodzenia i szlaków migracji Hetytów. W tym kontekście wśród historyków dominuje pogląd, że Hetyci przybyli do Anatolii albo przez Bałkany, albo przez Kaukaz. Jednak ostatnie badania skupiły się szczególnie na szlaku kaukaskim.

James Patrick Mallory, archeolog specjalizujący się w badaniach indoeuropejskich, zasugerował, że mieszkańcy Anatolii mogli dotrzeć na Bliski Wschód we wczesnej epoce brązu drogą przez Bałkany lub Kaukaz. Ten scenariusz, sięgający 3. tysiąclecia p.n.e., jest również związany z migracjami z kultury jamowej do Doliny Dunaju.

Jednakże na podstawie badań hetytolog Petry Goedegebuure ustalono, że język hetycki zapożyczył szereg terminów związanych z rolnictwem od kultur zlokalizowanych w regionach wschodnich. Sugeruje to, że Hetyci mogli przed dotarciem do Anatolii skorzystać z możliwej trasy kaukaskiej.

Niemiecki filolog Ferdinand Sommer twierdził, że na podstawie wyrażenia „morze” znajdującego się w dokumencie religijnym szacowanym na okres panowania Muwatalli II (1295-1272 p.n.e.) można określić kierunek przybycia Hetytów do Anatolii. Tekst jest następujący:

Występujący w tekście bóg słońca wyłaniający się z morza sugeruje, że wspomniane morze znajdowało się na wschód od Hetytów. Dlatego niektórzy badacze spekulują, że Hetyci, przybywając do Anatolii, mogli przejść przez zachodnią część morza. Dwa możliwe morza, które mogłyby potwierdzić te spekulacje, to Morze Czarne i Morze Kaspijskie. W rezultacie dokument ten wzmacnia pogląd, że migracja Hetytów do Anatolii mogła nastąpić przez Bałkany lub Kaukaz.

Pomnik Hetytów w Ankarze.
Źródło obrazu: Emre Tosun (Wikimedia)
©️CC BY-SA 4.0 DEED

Dziedzictwo inspirowane kulturą hattycką

Hetyci współistnieli z rdzennymi społecznościami, takimi jak Hattyjczycy i Huryci w Anatolii. Jednak związek ten nie ograniczał się do zwykłej bliskości geograficznej; obejmowało liczne interakcje na poziomie politycznym, kulturowym i gospodarczym.

Poprzez kampanie wojskowe i dyplomację Hetyci podbili niektóre regiony i napotkali rdzenną społeczność hurycką i hattycką. W wyniku tych podbojów pojawiła się konieczność współistnienia różnych grup etnicznych i kulturowych, co doprowadziło do długotrwałych interakcji. Szczególnie ślady kultury hattyckiej znacząco wpłynęły na cywilizację hetycką.

Przyjęcie przez Hetytów kultury hattyckiej odegrało przede wszystkim znaczącą rolę w kształtowaniu ich przekonań religijnych i mitologicznych. Hetyci przyjęli bogów Hatti i zintegrowali ich z własnymi bóstwami. Integracja ta zaowocowała obecnością elementów hattańskich w rdzeniu mitologii hetyckiej i praktyk religijnych. Na przykład wśród bogów hetyckich są bogowie pochodzenia Hatti, którzy często piastowali czołowe role w panteonie hetyckim. Co więcej, kapłani hetyccy przez wiele lat używali języka hattyckiego w niektórych rytuałach religijnych.

12 podziemnych bogów Hetytów. (Yazılıkaya)
12 podziemnych bogów Hetytów. (Yazılıkaya)
Źródło obrazu: Klaus-Peter Simon (Wikimedia)
©️CC BY 3.0 DEED

Jednakże wpływ Hetytów wywodzący się z kultury hattyckiej nie ograniczał się do aspektów religijnych, ale przejawiał się także w dziedzinie sztuki i architektury. Sztuka i architektura hetycka rozwinęła się i ukształtowała pod wpływem sztuki hattyckiej. Szczególnie ślady stylu hattyckiego można dostrzec w elementach konstrukcyjnych i dekoracjach pałaców hetyckich.

  • Wikipedia contributors. Hittites. Wikipedia, The Free Encyclopedia. April 20, 2024, 08:00 UTC. Accessed April 21, 2024.
  • Van den Hout, Theo. „A century of Hittite text dating and the origins of the Hittite cuneiform script.” Incontri linguistici: 32, 2009 (2009): 1000-1025.
  • Ercan BAVAŞ. Hitit Devleti’nin Kuruluş Aşaması. T. C. Kocali Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Lisans Tezi. 2016.
  • De Martino, Stefano. „The origin of the hittite cuneiform and the invention of the hieroglyphic luwian writing.” Pasiphae: rivista di filologia e antichità egee: XV, 2021 (2021): 109-116.