Fotografia: Tuija Laurén, Finnish Heritage Agency, Antiquity Publications Ltd.
Czy doły odkryte na terenie stanowiska archeologicznego Tainiaro w północnej Finlandii, datowane na niemal 7000 lat, mogą być uznane za najbardziej na północ wysunięte cmentarzysko z epoki kamienia? Nowe badania badają tę możliwość.1
Tainiaro to stanowisko archeologiczne położone nad rzeką Simojoki, na południe od fińskiej Laponii, zlokalizowane zaledwie 80 kilometrów (około 50 mil) poniżej koła podbiegunowego Arktyki. To miejsce, znajdujące się w rozległych lasach borealnych Finlandii, zostało odkryte przypadkowo przez pracowników wydobywających piasek w 1959 roku. Jednak główne prace archeologiczne i kompleksowe badania tego miejsca zostały przeprowadzone trzydzieści lat później.
W ramach przeprowadzonych wykopalisk w Tainiaro do tej pory odkryto ponad 32 000 artefaktów archeologicznych. Jednak nigdy nie udało się jednoznacznie stwierdzić, czy doły odkryte na tym miejscu mogą być interpretowane jako groby czy nie.
Większość znalezisk w Tainiaro stanowią artefakty kamiennych narzędzi oraz surowe kamienie, natomiast niewielki odsetek to ceramika i spalone kości zwierzęce.
Fotografia: Aki Hakonen, Antiquity Publications Ltd.
Po dokładnym przeanalizowaniu rysunków terenowych z wcześniejszych wykopalisk, badacze zidentyfikowali 127 potencjalnych dołów o zróżnicowanych formach w Tainiaro. Większość prostokątnych dołów dostarczyła fragmentów krzemienia oraz spalonych kości zwierzęcych. Dodatkowo, ślady czerwonego ochru znaleziono w niewielkich ilościach wewnątrz 23 z tych dołów.
Wrodzona kwasowość gleby w północnej Fennoskandii stanowi znaczne wyzwanie dla zachowania materiałów organicznych przez dłuższy czas. W tym środowisku pozostałości organiczne, takie jak zęby czy kości, rzadko przetrwają dłużej niż kilka tysięcy lat. W rezultacie przeprowadzenie dogłębnych analiz osteoarcheologicznych na takich organicznych pozostałościach w tym konkretnym regionie staje się szczególnie skomplikowane i ograniczone.
Ze względu na kruchość materiału organicznego w tym środowisku istnieje istotna luka w możliwości bezpośredniego badania starożytnych pozostałości biologicznych. Dlatego naukowcy i archeolodzy pracujący w północnej Fennoskandii często sięgają po alternatywne metody, aby rozwijać swoje hipotezy i interpretacje. Analiza porównawcza stanowi kluczowe podejście wykorzystywane do przekraczania tej luki w bezpośrednim badaniu. Korzystając z dostępnych danych i odnosząc się do podobnych znalezisk archeologicznych z innych regionów lub okresów o bardziej korzystnych warunkach zachowania, badacze mogą ustalić analogie i wyciągnąć wnioski wspierające ich hipotezy. Dokładnie to zrobili badacze w niedawno opublikowanym studium w Antiquity.
Według tego badania, które było prowadzone przez Aki Hakonena, Noorę Perälä, Samuela Vaneeckhouta, Jariego Okkonena z Wydziału Archeologii Uniwersytetu w Oulu oraz niezależnego badacza Tuiję Laurén, zaproponowano, że Tainiaro powinno być uznane za miejsce cmentarzyska. Badacze twierdzą, że ta konkluzja została osiągnięta na podstawie porównań morfologicznych i ponownej oceny istniejących znalezisk.
Konkretnie, doły zawierające czerwony ochr w Tainiaro mają rozmiary zgodne z średnimi wymiarami innych grobów zawierających ochrę w Finlandii. Według badaczy, po rozważeniu grobów, które pomieszczają więcej niż jedną inhumację, wyraźniejsza korelacja wynika między dołami znalezionymi w Tainiaro a miejscami pochówku w innych północnoeuropejskich cmentarzyskach.
Epoka kamienia w północnej Fennoskandii
Fennoskandia odnosi się do regionu geograficznego w północnej Europie, obejmującego Półwysep Skandynawski, Finlandię oraz Półwysep Kolski w Rosji. Geologicznie często kojarzony jest z Bałtyckim Tarczowcem, rozległym obszarem odsłoniętych skał prekambryjskich.2
W wczesnych okresach historii Fennoskandii ludzie utrzymywali się poprzez polowanie i zbieractwo. Znaleziska archeologiczne wskazują, że w tym okresie ludzie rozwijali techniki łowieckie i wykorzystywali narzędzia kamienne do polowań. Jednakże wiadomo, że osadnictwo trwałe było ograniczone, a ludzie w ogólności prowadzili koczowniczy tryb życia.
Wraz z ustąpieniem epoki lodowej, w okresie mezolitu mieszkańcy Fennoskandii kontynuowali swoje życie oparte na polowaniach i zbieractwie. W tym okresie ludzie w północnych regionach wyróżniali się jako sezonowe grupy łowiecko-zbieracko-rybackie. Te grupy opierały swoje życie na zasobach naturalnych.
Ewidence archeologiczne ujawniają, że w okresie mezolitu ludzie rozwijali techniki łowieckie oraz używali charakterystycznych narzędzi do połowów ryb, oprócz narzędzi kamiennych.
W okresie neolitu region Fennoskandii uległ znacznym zmianom. Ludzie w północnej Fennoskandii zaczęli budować trwałe domostwa i przejawiali cechy osiadłego trybu życia. Zwiększone wykorzystanie ceramiki oraz pojawienie się trwałych jednostek osadniczych, takich jak wsie, są zauważalnymi cechami okresu neolitu.
- Hakonen, A., Perälä, N., Vaneeckhout, S., Laurén, T., & Okkonen, J. (2023). A large fifth-millennium BC cemetery in the subarctic north of the Baltic Sea? Antiquity, 97(396), 1402-1419[↩]
- GORBATSCHEV, Roland; BOGDANOVA, Svetlana. Frontiers in the Baltic shield. Precambrian Research, 1993, 64.1-4: 3-21[↩]