Wyobraź sobie, że jesteś alpinistą wspinającym się na szczyt góry lub poszukiwaczem przygód, który chce sfotografować jeziora polodowcowe. Wraz ze wzrostem wysokości bicie serca zaczyna przyspieszać. Brakuje Ci tchu, masz zawroty głowy i mdłości. Zamiast cieszyć się wyjątkowym widokiem, ogarnia Cię niepokój…
Na początku wszystko to może wydawać się naturalną konsekwencją wysiłku, jaki podejmujesz, ale najprawdopodobniej doświadczasz objawów choroby wysokościowej. Twój system wewnętrzny zmusza Cię do zatrzymania się, ponieważ nie może przystosować się do zmieniającego się ciśnienia i nieznanego poziomu tlenu. Teraz jest czas, aby posłuchać swojego organizmu i zrobić sobie przerwę.
Czym są choroby wysokościowe?
Choroby wysokościowe to problemy zdrowotne napotykane podczas aktywności na dużych wysokościach, takich jak trekking górski, alpinizm, jazda na snowboardzie, spadochroniarstwo i latanie w kombinezonach.
Problemy te, związane z niskim ciśnieniem atmosferycznym i zmniejszającym się poziomem tlenu, powstają w wyniku trudności organizmu z przystosowaniem się do warunków panujących na dużych wysokościach. Trzy najczęstsze choroby wysokościowe to:
Ostra choroba górska (AMS)
Najczęstszą postacią choroby wysokościowej jest ostra choroba górska, znana również jako AMS. Objawy ostrej choroby górskiej zwykle pojawiają się kilka godzin po wejściu na dużą wysokość. Najczęstszymi objawami są ból głowy i nudności.1
Ból głowy jest zwykle pierwszym objawem ostrej choroby górskiej. U niektórych osób ból ten może przypominać ataki migreny. Tego typu bóle głowy są często uważane za część procesu aklimatyzacji na dużych wysokościach. W miarę jak organizm dostosowuje się do środowiska, nasilenie bólów głowy ma tendencję do zmniejszania się. U niektórych osób bólom głowy mogą towarzyszyć nudności. W takim przypadku prawdopodobnie wystąpi utrata apetytu.
W związku ze spadkiem poziomu tlenu u niektórych osób mogą wystąpić problemy takie jak osłabienie, zmęczenie i zaburzenia snu. Jednakże problemy te zwykle tracą skuteczność po osiągnięciu adaptacji.
Wysokogórski obrzęk płuc (HAPE)
Ten stan występuje z powodu gromadzenia się płynu w pęcherzykach płucnych. Podczas szybkiego wznoszenia się na dużą wysokość lub gdy organizm nie przystosowuje się odpowiednio do dużej wysokości, przepływ krwi i transport tlenu mogą zostać zakłócone. Może to prowadzić do gromadzenia się płynu w płucach. Objawy takie jak duszność, przyspieszony oddech, krew w plwocinie i świszczący oddech należą do objawów wysokościowego obrzęku płuc.2
Wysokogórski obrzęk mózgu (HACE)
Charakteryzujący się obrzękiem tkanki mózgowej HACE (wysokogórski obrzęk mózgu) jest stanem, który rozwija się, gdy organizm nie przystosowuje się do warunków atmosferycznych panujących na dużych wysokościach, podobnie jak HAPE (wysokogórski obrzęk płuc). Występuje na skutek gromadzenia się płynu w tkance mózgowej w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych. Do najczęstszych objawów HACE zalicza się silny ból głowy, wymioty, omamy wzrokowe i zaburzenia koordynacji.3
W porównaniu z ostrą chorobą górską, zarówno HAPE, jak i HACE są bardzo poważnymi powikłaniami. Obydwa wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej.
Przyczyny chorób wysokościowych
Główną przyczyną choroby wysokościowej jest spadek ciśnienia atmosferycznego i poziomu tlenu na dużych wysokościach. Na poziomie morza ciśnienie tlenu w atmosferze wynosi około 101325 Pa. Jednak na wysokości 3000 metrów ciśnienie to spada do około 68652 Pa. Organizm potrzebuje czasu, aby dostosować się do tego ciśnienia i poziomu tlenu. Jeśli proces adaptacji nie będzie przebiegał wystarczająco powoli, mogą wystąpić objawy ostrej choroby górskiej, takie jak ból głowy, nudności i osłabienie. Ostra choroba górska ma zazwyczaj nasilenie od łagodnego do umiarkowanego, ale jeśli nie jest leczona odpowiednimi metodami, może przerodzić się w poważniejsze schorzenia.4
Oprócz niskiego ciśnienia atmosferycznego i niewystarczającej zawartości tlenu, do czynników wpływających na choroby wysokościowe można zaliczyć także temperaturę. Ponieważ na dużych wysokościach temperatura jest ogólnie niska, utrzymanie temperatury ciała staje się trudne. Stan ten może wpływać na drogi oddechowe i powodować zaostrzenie astmy i podobnych chorób układu oddechowego.5
| Wysokość | Temperatura | Ciśnienie atmosferyczne | ||
| Metr | Stopa | °C | °F | Pa |
| 0 | 0 | 20 | 68 | 101325 |
| 1000 | 3281 | 13,5 | 56,3 | 89798 |
| 2000 | 6562 | 7 | 44,6 | 78933 |
| 3000 | 9843 | 0,5 | 32,9 | 68652 |
| 4000 | 13123 | -6 | 21,2 | 59156 |
| 5000 | 16404 | -12,5 | 9,5 | 50391 |
| 6000 | 19685 | -19 | -2,2 | 42214 |
| 7000 | 22966 | -25,5 | -13,9 | 34943 |
| 8000 | 26247 | -32 | -25,6 | 28269 |
2000 – 3000 metrów — W tym zakresie wysokości ciśnienie atmosferyczne jest niższe niż na poziomie morza. Jednak u wielu osób nie występują żadne poważne objawy.
3000 – 4000 metrów — Ilość tlenu i ciśnienie atmosferyczne znacznie spadają. Na tej wysokości zaczynają pojawiać się objawy ostrej choroby górskiej (AMS). Mogą wystąpić łagodne objawy, takie jak bóle głowy, nudności, zmęczenie, problemy ze snem i zawroty głowy.
4000 – 5000 metrów — Wzrasta ryzyko ostrej choroby górskiej (AMS). Mogą wystąpić objawy niedotlenienia (niedoboru tlenu) i problemy z koordynacją. Z powodu niskiego poziomu wilgotności i zwiększonej częstości oddechów organizm traci więcej płynów. Odzież ochronna jest konieczna, aby chronić przed zimnem, gdy zaczyna się ryzyko hipotermii.
5000–6000 metrów — Pojawia się ryzyko wystąpienia zarówno wysokościowego obrzęku mózgu (HACE), jak i wysokościowego obrzęku płuc (HAPE). Mogą pojawić się ciężkie objawy, takie jak duszność, krwawa plwocina, dezorientacja i halucynacje. Kiedy pojawią się objawy, niezwykle ważne jest jak najszybsze zejście na niższą wysokość. Należy przeprowadzać regularne kontrole stanu zdrowia, a gotowość do interwencji w nagłych wypadkach jest niezbędna.
Powyżej 6000 metrów — Ryzyko hipotermii jest niezwykle wysokie. Aby zmniejszyć ryzyko odmrożeń, niezbędna jest odzież odporna na ekstremalnie zimne warunki atmosferyczne. Powikłania wynikające z niedoboru tlenu mogą skutkować utratą przytomności, śpiączką, a nawet śmiercią. Na tych wysokościach organizm nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Ciągłe wsparcie tlenowe jest niezbędne. Osoby wspinające się powyżej 6000 metrów muszą być dobrze przygotowane fizycznie i psychicznie oraz posiadać odpowiedni sprzęt.
Redukcja objawów i zapobieganie chorobom
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania chorobie wysokościowej i zmniejszania jej objawów jest powolne i kontrolowane zdobywanie wysokości. Dlatego zawodowi alpiniści regularnie rozbijają obozy, aby ich ciała przystosowały się do zmieniających się warunków atmosferycznych. Ogólne zalecenie jest takie, aby po osiągnięciu wysokości 2500 metrów robić sobie nocleg co 300-600 metrów. Zależy to jednak od wielu zmiennych, takich jak wiek wspinacza, poziom sprawności, stan psychiczny, ogólny stan zdrowia, przyjmowane leki i suplementy oraz nawyki żywieniowe.
Kolejnym czynnikiem nasilającym objawy jest odwodnienie. W warunkach znajdujących się na dużych wysokościach organizm traci więcej wody niż zwykle, co może zaostrzyć objawy choroby wysokościowej, takie jak bóle i zawroty głowy oraz zmęczenie. Dlatego bardzo ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości płynów podczas aktywności na dużych wysokościach. Szczególnie spożywanie napojów utrzymujących równowagę elektrolitową pomaga utrzymać stabilny poziom nawodnienia organizmu.
Jeśli objawy ostrej choroby górskiej (AMS) są łagodne, zwykle wystarczający jest odpoczynek i przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów. Jeśli jednak objawy są poważne lub nasilają się, konieczna jest natychmiastowa interwencja.
Najskuteczniejszym leczeniem jest jak najszybsze zejście na niższą wysokość. Dzięki temu organizm otrzymuje więcej tlenu i pomaga złagodzić objawy. Jeśli zejście nie jest możliwe, można zapewnić tlen przy użyciu przenośnych butli z tlenem lub koncentratorów tlenu.
W ciężkich przypadkach składniki aktywne, takie jak acetazolamid lub deksametazon, mogą skutecznie łagodzić objawy i zapobiegać im. Acetazolamid pomaga organizmowi szybciej zaaklimatyzować się na dużych wysokościach, natomiast deksametazon łagodzi stany zapalne, zmniejszając ryzyko obrzęku mózgu i płuc.4
Nie zaleca się stosowania tych leków bez porady i nadzoru lekarza. Składniki aktywne, takie jak acetazolamid i deksametazon, mogą powodować poważne skutki uboczne. Nieświadome stosowanie leków może zakłócić naturalne reakcje organizmu i spowodować poważniejsze komplikacje. Dlatego osoby cierpiące na chorobę wysokościową lub podobne problemy zdrowotne powinny skonsultować się z pracownikiem służby zdrowia przed zastosowaniem takich leków.
- Maggiorini, M., Bühler, B., Walter, M., & Oelz, O. (1990). Prevalence of acute mountain sickness in the Swiss Alps. British Medical Journal, 301(6756), 853-855[↩]
- Aksel, G., Çorbacıoğlu, Ş.K., & Özen, C. (2019). High-altitude illness: Management approach. Turkish Journal of Emergency Medicine, 19, 121 – 126[↩]
- Hüfner, K., Falla, M., Brugger, H., Gatterer, H., Strapazzon, G., Tomazin, I., … & Fusar-Poli, P. (2023). Isolated high altitude psychosis, delirium at high altitude, and high altitude cerebral edema: are these diagnoses valid?. Frontiers in Psychiatry, 14, 1221047[↩]
- Imray, C., Wright, A.D., Subudhi, A.W., & Roach, R.C. (2010). Acute mountain sickness: pathophysiology, prevention, and treatment. Progress in cardiovascular diseases, 52 6, 467-84[↩][↩]
- Seys, S.F., Daenen, M., Dilissen, E., van Thienen, R., Bullens, D., Hespel, P., & Dupont, L.J. (2013). Effects of high altitude and cold air exposure on airway inflammation in patients with asthma. Thorax, 68, 906 – 913[↩]