İlkbahar pek çok toplulukta doğurganlık ve bereketle özdeşleştirilmiş, yeşil ve turkuaz renkle sembolize edilmiştir. Bu doğrultuda bahar denince akla ilk gelen varlıklar, çoğunlukla doğurganlık ve bereket tanrıları ya da tanrıçaları olmaktadır. İşte size dünyanın dört yanından baharla özdeşleşmiş sekiz mitolojik varlık:
Yaşıl Han
Türk mitolojisinde ilkbaharla ve yeşil renkle özdeşleşen mitolojik bir varlığın adıdır. Merhamet ve iyilik tanrısı Ülgen’in oğullarından biridir. En önemli görevi, sonbaharda yapraklarını döken ağaçları ilkbaharda yeniden yeşertmektir. Dolayısıyla geniş anlamda bitkilerin yeşermesinden sorumludur denebilir.1
Yaşıl Han, Eski Türklerdeki doğa ve orman kültünün mitolojideki önemli yansımalarından biridir. Yeşil renk ve doğa hemen her zaman yaşamla ilişkilendirilmiştir.
Hızır
Adı yeşil anlamına gelen, ölümsüzlük suyu içmiş bir bilgedir. Senkretik bir figür olup daha çok Orta Asya, Yakın Doğu, Anadolu ve Balkanlar çevresinde tanınır. Genellikle yeşiller içinde, bazen de balıklarla birlikte betimlenir. Su üstünde yürüyebilir, çeşitli kılıklara girebilir. Zorda kalan insanlara yardım ettiği için “Yetiş ey Hızır” oldukça sık kullanılan bir tabirdir.
Hıdırellez olarak da bilinen 6 Mayıs günü, Hızır ve İlyas’ın yeryüzünde buluştuklarına inanılır. O gün insanlar Hızır’dan isteklerde bulunur. İstedikleri ev ya da araba gibi şeyleri Hızır’ın görebilmesi için bir kağıda çizerek ağaçlara asarlar. Bazen de bu kağıtları bir denize ya da akarsuya bırakarak Hızır’a ulaşmasını beklerler. Bu istekler bazen kağıda çizilmeyip karton ya da ahşap gibi kolayca şekillendirilebilen materyallerle direkt modellenir.
Persephone
Yunan mitolojisinde gökyüzü ve şimşek tanrısı Zeus ile tarım ve hasat tanrıçası Demeter’in kızıdır. Gerçek adı Kore olan bu güzel tanrıça, Zeus’un kardeşi Hades tarafından yer altına kaçırıldıktan sonra bu adı almıştır.
Zeus’un bu olaya tepkisiz kalması üzerine Demeter tanrıçalık görevini bırakmış ve bir fani gibi yaşamaya başlamıştır. Toprağın tüm bereketini yitirmesi üzerine Zeus, kardeşi Hades’ten kızını serbest bırakmasını istemiştir. Hades tanrıçayı serbest bırakmış ancak yer altından ayrılmadan önce ona yedirdiği nar sayesinde geri dönmesini sağlama almıştır. Çünkü efsaneye göre yer altından bir şey yiyen yine bir gün oraya dönmek zorundadır. Bu nedenle Persephone, her yıl baharla birlikte yeryüzüne çıkıp kışın başlamasıyla yer altına geri dönmektedir. Onun yeryüzüne çıktığı gün doğa yeşermeye, ağaçlar çiçek açmaya başlamaktadır.
Persephone’un her kış yer altına inip ilkbaharda yeryüzüne dönmesi aynı zamanda yeniden dirilmeyi de sembolize etmektedir. Bu nedenle Antik Yunan döneminden kalan pek çok lahitte Persephone’u simgeleyen kabartmalar görülmektedir.
Ostara
Ēostre olarak da bilinen Ostara, Batı Germen mitolojilerinde ilkbaharla özdeşleşen bir tanrıçanın adıdır. Bazı araştırmacılar Ostara’nın varlığına kuşkuyla yaklaşmaktadır. Çünkü günümüzde Ostara hakkında bilinenlerin pek çoğu, yalnızca, 735’te yaşamını yitiren İngiliz Keşiş Beda Venerabilis’in yazdıklarına dayanmaktadır.
Ostara aynı zamanda günümüzde neopagan gruplar tarafından ilkbahar ekinoksunda kutlanan bir festivalin adıdır. Doğurganlık, yeniden doğuş, bereket ve denge Ostara’yı tanımlamak için kullanılan en yaygın anahtar sözcüklerdir. Ostara festivalinde genellikle Tanrıça Ostara’ya minnet duaları edilir, yumurta ve bahar sebzeleri tüketilir, evler baharı simgeleyen yeşil bitkilerle ve çiçeklerle süslenir.
Kostroma
Slav mitolojisindeki ateş tanrısı Simargl ile gece tanrıçası Kupalnitsa’nın kızıdır. Adına daha çok Doğu Slav mitlerinde rastlanır. Genellikle elinde ağaç dallarıyla ve beyazlar içinde güzel bir kadın olarak betimlenmiştir.2
Kostroma, ilkbahar ve bereketle özdeşleştirilmiştir. Ancak bir gün yanlışlıkla kardeşi Kupalo ile evlendikten sonra ikisi de intihar etmiştir. Buna dayanamayan diğer tanrılar onları birer çiçeğe çevirmişlerdir.
Brigid
İrlanda mitolojisinde Bríg olarak da bilinen, Tuatha Dé Danann ırkından bir tanrıçadır. Genellikle şifa, bahar, bilgelik, doğa ve şiirle ilişkilendirilmiştir. İlk Çag’dan kalan kaynaklarda, İrlanda mitolojisinin en önemli tanrılarından biri olan ve benzer şekilde bilgelik, tarım ve bereketle ilişkilendirilen Dagda’nın kızı olduğu yazılıdır.
Geleneksel pagan festivallerinden biri olan Imbolc, genellikle Tanrıça Brigid onuruna düzenlenir.3 1 Şubat’ta (Güney Yarım Küre’de 1 Ağustos) düzenlenen bu festival, yaklaşan baharı işaret eder.
Flora
Roma mitlerinde çiçeklerle, tahıllarla ve ilkbaharla ilişkilendirilen bir tanrıçadır. Bu nedenle genellikle başında renkli çiçeklerle betimlenmiştir. Günümüzde “belirli bir bölgedeki bitki türleri” anlamında kullanılan flora sözcüğü bu tanrıçanın adından gelmektedir.
Tanrıça Flora hem resim hem de heykel sanatında kendine geniş yer bulmuştur. Antik Roma’da Flora’ya adanan bir tapınak inşa edilmiş ve onuruna her 28 Nisan ile 3 Mayıs arası bahar festivalleri düzenlenmiştir.
Yarilo
Slav mitolojisinde Jarylo olarak da bilinen bir tür bereket ve doğa tanrısıdır. Bahar dönemi Slav kökenli topluluklarda düzenlenen bazı festivaller Yarilo’ya ithaf edilmiştir.
Yarilo genellikle buğday ve çiçeklerle birlikte betimlenir. Baharın gelmesi, Yarilo’nun yer altından dönüşüne bağlıdır. Bu açıdan Yunan mitolojisindeki Persephone’u hatırlatır.
- “Türk Söylence Sözlüğü“, Deniz KARAKURT[↩]
- “Illustrated Encyclopedia Of Ancient Slavic Gods And Spirits”, Olga & Elena KRYUCHKOVA, Babelcube Inc. ISBN: 9781386400011[↩]
- “Celtic Culture: A Historical Encyclopedia”, John T. KOCH, ABC-Clio, ISBN: 9781851094400[↩]