"Yeni filizlenmiş bir ağaç, ışıldayan bir zümrüt, göz alıcı bir bahar manzarası, uçsuz bucaksız bir orman... Yeşilin yaşam enerjisi her yerde."
Yeşil denince pek kişinin aklına çim, yosun, ağaç, yaprak, orman gibi doğa unsurları gelir. Bununla birlikte yeşil renkle betimlenen birçok mitolojik ve folklorik varlık vardır. Bunların kimileri iyi ve yardımsever, kimileri ise kötü niyetli ve hilebaz olarak tanımlanır. Ancak istatistiksel olarak, yeşil renk mitolojide genellikle olumlu nitelikler taşımıştır ve doğa ile ilişkilendirilmiştir.
Avrupa Mitolojilerinde Yeşil
Yeşil renk Kuzey edebiyatında ve sanatında genellikle doğa ile ilişkilendirilmiş ve sonsuzluğu sembolize etmiştir. İskandinav kozmolojisinde dokuz dünyayı birbirine bağlayan devasa kutsal ağaç Yggdrasil, tüm yıl yeşil kalan bir dişbudak ağacı olarak betimlenmiştir.
Eski kaynaklara göre İskandinav mitolojisinde doğrudan yeşil renk ile ilişkilendirilen bir tanrı ya da tanrıça yoktur. Ancak bir tür bereket, refah ve hasat tanrısı olan Freyr, modern illüstratörler tarafından bazen yeşil renkle betimlenir.
Yunan mitolojisinde, Rhea ve Kronos’un kızı Demeter, genellikle yeşil renk ile ilişkilendirilmiştir. Bir tarım tanrıçasının yeşille ilişkilendirilmesi şaşırtıcı olmasa gerek.
Roma mitolojisinde yeşil; aşk, güzellik ve bereket tanrıçası Venüs’ün rengidir. Antik Roma’da her yıl 1 Nisan’da düzenlenen Veneralia Festivali’nde Tanrıça Venüs onurlandırılırdı.1
Fin mitolojisinde Tapio, bir tür orman tanrısı ya da orman ruhudur. Günümüzde, illüstratörler onu genellikle yeşil tenli ya da yeşil yapraklarla çizer. Bu bakımdan Britanya ve Avrupa folklorundaki Yeşil Adam’a benzer.2
Fotoğraf: T S Peters (Wikimedia) ©️CC BY-SA 4.0
Mısır Mitolojisinde Yeşil
Her sonbaharda yapraklarını döken ağaçlar, ilkbaharda yeniden yeşerir. Bu nedenle, yeniden doğuş, bu yeşermeden esinlenerek genellikle yeşil renkle ilişkilendirilir. Tıpkı Eski Mısır’da olduğu gibi…
Eski Mısır’da yeniden doğuş genellikle yeşil renkle ilişkilendirilirdi. Tarım, yeniden doğuş ve ölüler tanrısı olan Osiris’in yeşil tenli olarak betimlenmesinin nedeni budur.
Slav Mitolojisinde Yeşil
Sibirya folklorunda yeşil denilince akla ilk gelen şeylerden biri Yeşil Hafta’dır. Ancak Yeşil Hafta’dan bahsetmeden önce Rusalka’yı tanımak gerek.
Rusalka, Slav folklorunda bir tür doğaüstü varlıktır. Eski Slavlar onun göllerde yaşadığına inanırlardı. Genellikle yeşil saçlı ya da yeşil tenli olarak betimlenir. Bununla birlikte, betimlemelerde bölgesel farklılıklar vardır. Bazı yörelerde çekici bir peri gibi, bazı yörelerde ise çirkin bir kadın olarak betimlenmiştir.
Rusalka genellikle erkekleri büyüleyen bir varlık olarak tanımlanır. Güzelliğine kapılıp gölün derinliklerine dek onu takip eden erkekler boğularak yaşamlarını yitirirler.
Rusalka Haftası olarak da bilinen Yeşil Hafta, eski Slavlar arasında haziran ayı başlarında kutlanan pagan kökenli bir festivaldir. Eski Slavlar Rusalka’nın, Yeşil Hafta boyunca çok daha tehlikeli olduğuna inanmıştır. Bu nedenle kimi Slavlarda haziran başında göllerde yüzülmemesi gibi görenekler oluşmuştur.
Türk Mitolojisinde Yeşil
Türk mitolojisinde yeşil renk, maviyle birlikte doğuyu ve gökyüzünü sembolize etmiştir. Çoğu kez doğayla özdeşleştirilen yeşil rengin eski Türkçedeki karşılığı “yaşıl”dır. “Yaşıl” ise “yaş” kökünden gelmektedir. “Yaş” sözcüğü günümüzde hem ıslaklık, hem gözyaşı hem de doğumdan beri geçen yıl anlamında kullanılmaktadır.
Eski Türklerin egemenlik kurduğu bölgelerde genellikle step iklimi egemen olmuştur. Step iklimin en belirgin özelliklerinden biri de yağmurların mart-nisan gibi artmasıdır. Artan yağmurların toprağı ıslatması, yani yaşartması bitkilerin büyüyüp yeşermesini sağlar. Böylece ıslaklık anlamındaki “yaş” ile “yeşil” arasındaki ilişki ortaya çıkar.
Islaklık anlamındaki “yaş”tan türeyen “yeşil” sözcüğü, doğumdan beri geçen yıl anlamındaki “yaş” yerine de kullanılmaktadır. Örneğin:
30 yaşıl gördüm. > Otuz ilkbahar gördüm. > 30 yaşındayım.
Belirtmekte yarar var ki eski Türkçede “yış-yiş” sözcüğü de orman anlamına gelmektedir. Orhun Yazıtlarından örnek vermek gerekirse:
Transliterasyon: İl: tutsk: yir: Ötüken: YIŞ: ermş.
Anlamı: İl (ülke) tutacak (olacak) yer Ötüken ormanıdır.
Yaşıl ya da Yaşıl Han iyilik ve merhamet tanrısı Ülgen’in Ak Oğlanlar adıyla bilinen yedi oğlundan birinin adıdır. Ağaçların yeşermesinden ve doğanın korunmasından sorumludur.
Türk Tarih Profesörü Bahaeddin Ögel’in aktardığına göre Ülgen insanı yarattıktan sonra Kuday’a can istemesi için bir kuzgun gönderir. Kuzgun canı aldıktan sonra dönerken yerde bir leş görür. Kuzgun leşi yemek için ağzını açtığında, gagasındaki can çam ağaçlarıyla dolu bir ormana düşer. İşte bu yüzden çam ağaçları bugün yapraklarını dökmezler. Çam, ardıç gibi iğne yapraklı ağaçlar ilkbaharda yeşermek için Yaşıl Han’a ihtiyaç duymazlar. Çünkü kuzgunun düşürdüğü can sayesinde yıl boyunca yeşilliklerini korurlar.3
Yeşil Neyi Sembolize Eder? Yeşilin Sembolik Anlamları
Yeşil, bitkilerin rengi olması nedeniyle çoğu kez doğa, canlılık ve yaşam ile ilişkilendirilir. Bu nedenle Greenpeace gibi pek çok çevreci örgütün logosu yeşildir. Ekolojiye dayalı programları olan siyasi partilerin amblemlerinde de çoğunlukla yeşil renk baskındır.
Doğayla ilişkili olması nedeniyle yeşil aynı zamanda baharı ve yeniden doğuşu sembolize eder. Bu nedenle bahar, hasat, tarım, bereket ve refahla ilişkilendirilen tanrılar ve mitolojik varlıklar bazen yeşil renkle betimlenir.
Bazı toplumlarda yeşil; gençliği, umudu ve hoşgörüyü sembolize eder. Buna karşın tamamen zıt çağrışımları da vardır. Hastaların derileri ve zehirli sıvılar genellikle yeşil renkle betimlenir.
Bayrağında Yeşil Renk Bulunan Ülkeler:
| Avrupa | Belarus, Bulgaristan, İrlanda, İtalya, Karadağ, Litvanya, Macaristan, Portekiz, San Marino |
| Asya | Afganistan, Azerbaycan, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Filistin, Hindistan, Irak, İran, Kuveyt, Lübnan, Maldivler, Myanmar, Özbekistan, Pakistan, Sri Lanka, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Türkmenistan, Umman, Ürdün |
| Afrika | Benin, Burkina Faso, Burundi, Cezayir, Cibuti, Ekvator Ginesi, Eritre, Etiyopya, Fas, Fildişi Sahili, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Güney Afrika, Güney Sudan, Kamerun, Kenya, Komorlar, Kongo, Lesotho, Libya, Madagaskar, Malavi, Mali, Mauritius, Moritanya, Mozambik, Namibya, Nijer, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Ruanda, São Tomé ve Príncipe, Senegal, Seyşeller, Sierra Leone, Sudan, Tanzanya, Togo, Zaire, Zambiya, Zimbabve |
| Kuzey Amerika | Belize, Dominika, Grenada, Haiti, Jamaika, Meksika, Saint Kitts ve Nevis, Saint Vincent ve Grenadinler |
| Güney Amerika | Bolivya, Brezilya, Guyana, Peru, Surinam |
| Okyanusya | Solomon Adaları, Vanuatu |
- “Stars, Myths and Rituals in Etruscan Rome”, Leonardo MAGINI, Springer, 2014, ISBN: 9783319360010[↩]
- “A Magical Night of Finnish Myths in Finland“, Margherita RAGG, The Fairytale Traveler, March 7, 2022[↩]
- Türk Mitolojisi, Cilt 1, Bahaeddin ÖGEL, Türk Tarih Kurumu, ISBN: 9751628497[↩]