İnsan kalıntılarının yok edilme yöntemleri ile defin sırasında uygulanan ritüeller, sahip olunan dini inançlara ve kültürel geleneklere göre değişiklik gösterir. İnhumasyon (toprağa gömme) ve kremasyon (ateşe verme) günümüzde uygulanan en yaygın metotlar olsa da insanlar Paleolitik‘ten bu yana birçok farklı sistem geliştirmişlerdir.
İnhumasyon
Tüm dünyada en yaygın defin yöntemlerinden biri olan inhumasyon, ölülerin basit usulde toprağa gömülmesidir. Genellikle bedenin 1 metre ila 2 metre arasında değişen bir çukura gömülmesi ve üzerinin toprakla kapatılmasıyla gerçekleştirilir. Beden tabutla birlikte, kefenli ya da çıplak şekilde defnedilebilir. Bazı kültürlerde ölünün eşyaları da onunla birlikte gömülür. Geçmişte, özellikle Kalkolitik‘ten Demir Çağı‘na dek, ölülerin değerli objelerle ve ölümden sonra işine yarayabilecek eşyalarla birlikte gömülmesi yaygındı.
Bilim insanları arasında inhumasyonun ilk kez ne zaman uygulandığı konusunda bir fikir birliği yoktur. Ancak Orta Paleolitik‘te ortaya çıktığı düşünülmektedir.1 Bilinçli olarak ölülerini gömen ilk insan türünün Neandertaller olduğunu gösteren birçok araştırma makalesi yayınlanmıştır.2
Tabutla Gömme
İnhumasyon söz konusu olduğunda, cesedin bir tabuta yerleştirdikten sonra gömülmesi yaygın bir uygulamadır. Bu durumda ölü kefene sarılmış ya da tören kıyafetleri giydirilmiş olabilir. Tabutun şekli, boyutu ve ham maddesi kültüre, dine, geleneklere ve ekonomik koşullara göre değişir.
Tabutlar çürüme sürecini geciktirdiği için kimileri tabutsuz gömmeyi tercih eder.
Tabutsuz Gömme
Tabutsuz gömme de en az tabutlu gömme kadar yaygın bir uygulamadır. Genellikle çürüme sürecinin çabuk bitmesi istenen durumlarda tabutsuz gömme tercih edilir.
| Kefenli Gömme | Kefensiz Gömme |
| Ceset dini, ahlaki ve hijyenik nedenlerle kefene sarıldıktan sonra gömülür. | Ceset, kişisel tercih ya da zorunluluk nedeniyle çıplak gömülür. Bazı ülkelerde yasaktır. |
Kremasyon
Kremasyon, ölünün ateşe verilmesiyle gerçekleşen bir yok etme yöntemidir. Modern çağda ölü yakma, krematoryumlarda genellikle yaklaşık 2 ya da 3 saatte tamamlanır. Ancak bazı ülkelerde bu süreç açık havada ve daha uzun bir sürede gerçekleşebilir.
Sanılanın aksine ölü yakıldıktan sonra tüm beden küle dönüşmez. Kalan kemik parçaları mekanik bir öğütücü ile öğütülür ve ölünün yakınlarına verilir.
Kremasyonun ilk kez ne zaman uygulandığı net değil. Ancak 1969’da Avustralya’da keşfedilen yaklaşık 20.000 yıllık insan kalıntıları (LM1), bilinen en eski kremasyon kanıtlarından biridir.3 Avrupa’daki en eski kremasyon örnekleri Neolitik‘e dek uzanır.4
Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte kremasyon uygulamaları büyük ölçüde terk edilmiş, ancak 19. yüzyılın sonlarından itibaren süreç tersine dönmüştür. 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre Kanada, Çekya, Danimarka, Almanya, Hong Kong, Japonya, Singapur, Güney Kore, İsveç, İsviçre, Tayland ve Birleşik Krallık’ta kremasyon oranları %70’in üzerindedir.5
Ekskarnasyon
Ekskarnasyon, ölen kişinin bedeninden organların çıkarılması ve gömülmeden önce ölünün etinin kemiklerinden sıyrılmasıdır. En eski ölüm geleneklerinden biridir ve bazı topluluklarda modern çağda bile uygulanmaktadır.
Etiyopya’da bulunan 160.000 yıllık insan kalıntıları (Homo sapiens), ekskarnasyon uygulamasının bilinen en eski arkeolojik kanıtıdır.6
Bıçakla Ekskarnasyon
Kesici bir aletle ölünün etinin kazınması uygulamasıdır. Prehistorik çağlarda bazı topluluklarda yaygın bir gelenekti. Bazı arkeolojik bulgular yamyamlığa da işaret etmektedir.
Göğe Verme
Ölülerin dağ tepelerinde, açık havada bırakıldığı bir ekskarnasyon tekniğidir. Bu gelenekte ölünün eti etobur kuşlar ve leşçil hayvanlar tarafından yenir. Genellikle Çin, Tibet, Moğolistan, Bhutan ve Hindistan’da uygulanmaktadır.
Zerdüştlükte ölüler Sessizlik Kuleleri adı verilen yapılara götürülür ve etobur kuşların yemesi için açık havada bırakılır.
Ağaca Verme
Ölen kişinin cesedinin bir süreliğine bir ağaçta bekletilmesidir. Ölünün eti çürüdükten sonra kalan kemikler genellikle ya gömülür ya da başka bir yere aktarılır. Bazı Aborijin Avustralyalılar, Yerli Amerikalılar ve şamanik topluluklar tarafından uygulanmıştır.
İnsan Kalıntılarının Yok Edilmesi İçin Ekolojik Yöntemler
İklim değişikliği, küresel ısınma, çevre sorunları ve ekolojik kaygılar nedeniyle insan cesetlerinin dönüştürülmesi için 21. yüzyılda yeni yöntemler geliştirilmiştir.
Promesyon
Promesyon, insan kalıntılarının dondurularak kurutulması yöntemidir. 2020 yılında yaşamını yitiren İsveçli biyolog Susanne Wiigh-Mäsak tarafından geliştirilmiştir.
Bu yöntemde ölen kişinin bedeni -196°C derecede sıvı nitrojen ile kristalize edilir ve ardından titreşimlerle parçacıklara ayrıştırılır. Kuru toz halinde gelen kalıntılar, biyolojik olarak kolayca çözünebilen bir tabutla toprağa gömülür ve en geç bir yıl içinde humusa dönüşür.7
Akuamasyon (Suyla Kremasyon)
Alkali hidroliz olarak da bilinen akuamasyon; inhumasyon ve kremasyona alternatif olarak geliştirilmiş bir yöntemdir. Ölen kişinin bedeninin sıcak suda kimyasal bileşenlerine ayrıştırılması esasına dayanır.
İlk olarak beden basınçlı bir kazana yerleştirilir. Ardından, üzeri su ile doldurulur ve karışıma potasyum hidroksit eklenir. Beden yaklaşık 4 ila 6 saat boyunca 160°C derecedeki suda bekletildikten sonra geriye yalnızca yumuşamış kemikler kalır. Kemikler, tıpkı kremasyonda olduğu gibi mekanik bir öğütücü ile toz haline getirilir ve ölünün yakınlarına verilir. Amino asit ve peptit gibi kimyasal bileşenlerden oluşan kahverengi sıvı ise başka yöntemlerle bertaraf edilir.
Terramasyon
İnsan kalıntılarının mikrobiyal aktivite ile hızlıca humusa dönüştürülmesi yöntemidir. Ayrışmayı hızlandırmak için talaş, saman ve yonca gibi malzemeler kullanılır. Özel koşullar altında küvet benzeri bir yerde bekletilen ölüler yalnızca bir ila iki ay içinde humusa dönüşür.
- “Intentional Human Burial: Middle Paleolithic (Last Glaciation) Beginnings“, Yuri SMIRNOV, Journal of World Prehistory, Vol 3, No 2[↩]
- “The Human Past”, Chris SCARRE, Thames & Hudson, ISBN: 9780500290637[↩]
- “Pleistocene human remains from Australia“, J. M. Bowler, Rhys Jones, Harry Allen & A. G. Thorne[↩]
- “The Origins of Cremation in Europe“, Agnieszka GIL-DROZD, Analecta Archaeologica Ressoviensia, Vol 5, 2010[↩]
- “2022 NFDA Cremation & Burial Report“, National Funeral Directors Association, July 2022[↩]
- Clark, J., Beyene, Y., WoldeGabriel, G. et al. “Stratigraphic, chronological and behavioural contexts of Pleistocene Homo sapiens from Middle Awash, Ethiopia” Nature 423, 747-752, 2003[↩]
- “Ecological burial“, Promesa Website[↩]