"Bir gün Macaristan sokaklarında yürürken koyun postu giymiş tahta maskeli birilerini görürseniz anlayın ki bahar yaklaşmış demektir."
Baharın yaklaşmasıyla birlikte Avrupa’daki bir çok ülkede, kıştan kalan kötücül varlıkların uzaklaştırılmasını sembolize eden karnavallar düzenleniyor. Bunlardan biri de, sembolik ve imgesel kostümleri ile öne çıkan Busójárás!
Busójárás Nedir?
Busójárás, her yıl Macaristan’ın güneyindeki Mohaç kasabasında düzenlenen bir kış sonu Šokci karnavalıdır. Hırvatistan’da daha çok pohod bušara adıyla bilinmektedir.
Šokci
Günümüzde çoğunlukla Macaristan’ın güneyinde, Hırvatistan’ın doğusunda ve Sırbistan’ın kuzeyinde yaşayan bir Hırvat / Güney Slav halkı. Dini olarak Šokci nüfusunun büyük çoğunluğu Katoliklerden oluşur.
Busójárás Macarcada “Busó yürüyüşü” anlamına gelir. Busó ise koyun postu giymiş maskeli kişilere verilen addır. Bu kişiler korkunç kostümleriyle ve çıkardıkları seslerle kışı korkutup uzaklaştırmaya çalışırlar.
Kış mevsimi basitçe soğuk havalarla ve uzun gecelerle karakterize edilir. Bu da doğanın verimsizleşmesi, solunum yollarının hassaslaşması ve bir çok hayvanın hastalık ya da açlık gibi nedenlerle telef olması demektir. Her ne kadar günümüzde bu problemleri bilimsel ve teknolojik gelişmelerle en aza indirsek de erken modern dönemde ve öncesinde insanlar için bu problemler, yaşamsal bir önem taşımıştır. Bu da kış mevsiminin bir çok toplumda Bocuk, Kallikantzaros ve Karakoncolos gibi şeytanî yaratıklarla ve kötü ruhlarla ilişkilendirilmesine neden olmuştur.
Bu yüzden baharın yaklaşmasıyla birlikte pek çok ülkede doğanın canlanmasını ve bereketin artmasını sembolize eden kutlamalar gerçekleştirilir. Ancak bu kutlamaların bir kısmı, kışla ilişkilendirilen kötücül varlıkların uzaklaştırılmasına yöneliktir. Macaristan’daki Busójárás, Slovenya’daki Kurentovanje, Hırvatistan’daki Rijeka ve Bulgaristan’daki Kukeri şenlikleri bu yönüyle birbirine benzetilir.
1 Şubat’ta (Güney Yarımküre’de 1 Ağustos’ta) Imbolc ile başlayan bahar kutlamaları, genellikle mart sonuna dek sürer.
Ne Zaman Kutlanır?
Her yıl şubat ayında düzenlenen Busójárás etkinlikleri genellikle altı gün sürer ve Kül Çarşambasından bir önceki gün sona erer.
| Yıl | Etkinlik Tarihleri |
|---|---|
| 2020 | 20 Şubat – 25 Şubat |
| 2021 | Pandemi Nedeniyle İptal Edildi |
| 2022 | 24 Şubat – 1 Mart |
| 2023 | 16 Şubat – 21 Şubat |
| 2024 | 8 Şubat – 13 Şubat |
Busó Kutlamalarının Tarihçesi
Bir Šokci karnavalı olan Busójárás’ın kökeni net değildir. Ancak Busójárás geleneklerinin 17. yüzyıl sonlarından itibaren Šokci göçleriyle birlikte Macaristan’a taşındığı düşünülmektedir.
Šokci halkına yönelik ilk bilgiler, Osmanlı İmparatorluğu’na ait 1615 tarihli bir defterden derlenmiştir. 1687’de Osmanlıların Mohaç’tan çekilmesiyle daha güneyde yaşayan Šokci halkı, bu bölgeye doğru göç etmiştir.
Busójárás etkinliklerine yönelik bilinen ilk kayıt 1783 yılına aittir. Ancak bu kayıtta kıyafetler ve müzikler hakkında bazı bilgiler yer almasına karşın maskelerden bahsedilmemiştir. Maskelerden bahseden ilk kişi, 1852’de Macar doktor Miksa Hölbling olmuştur.1
Fotoğraf: FORTEPAN / Erdei Katalin ©CC BY-SA 3.0
Bir efsaneye göre maskelerin amacı, Osmanlı askerlerini korkutup kaçırmaktır. Ancak bu efsane, tarihsel bir temeli olmaması nedeniyle eleştirilmektedir.
Efsaneye göre Osmanlıların bölgede egemenlik kurmasıyla birlikte Mohaç’ta yaşayanların bir kısmı ormanlık alanlarda saklanmaya başlar. Daha önceden planladıkları üzere bir gece maskeler takarak ve korkunç sesler çıkararak kasaba merkezine girerler. Onları gören Osmanlı askerleri, iblislerin saldırısına uğradıklarını zannederler ve bölgeyi terk ederler.
Kutlamalar ve Geçit Törenleri
Busójárás önceleri küçük çaplı bir yerel karnavaldan ibaretken günümüzde kutlamalara ve geçit törenlerine hem Macaristan’daki farklı illerden hem de Avrupa’daki ülkelerden katılım olmaktadır.
Busójárás kutlamaları genellikle altı gün sürer. Bu süre içinde kasabada pek çok halk oyunu, gösteri, konser, sergi ve fuar düzenlenir. Geçit törenleriyle kıştan kalan kötü ruhlar, korkunç kostümlerle ve gürültü yapan bazı objelerle kovulmaya çalışılır. Karnavalın son gününde ise kışı sembolize eden bir tabut, şenlik ateşi eşliğinde yakılır.
Fotoğraf: Arkinessa (Wikimedia), ©CC BY-SA 4.0
Bu gelenekler, 2009’da UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne eklenmiştir.2
Busójárás 2024
2021’de pandemi nedeniyle iptal edilen Busójárás etkinlikleri, 2022’de kaldığı yerden devam etti.
2024 etkinlikleri 8 Şubat Perşembe günü başlayacak ve 13 Şubat Salı günü sona erecek. Açılış etkinliğini 8 Şubat Perşembe günü saat 09.30’da, Mohaç Belediye Başkanı Gábor Pávkovics gerçekleştirecek. Program hakkında daha detaylı bilgi için buraya tıklayın.
Karnaval süresince Mohaç’ta bulutlu bir havanın egemen olması, sıcaklıkların 7°C ile 16°C arasında değişmesi bekleniyor.
- “Busójárás az élő rítus”, Zoltán Füredi, Academia.edu, 2002[↩]
- “Busó festivities at Mohács: masked end-of-winter carnival custom“, Intangible Cultural Heritage, UNESCO[↩]