
İsrail’in kuzeyindeki bir kazı sırasında ortaya çıkarılan Tunç Çağı’na ait bir insan kafatası, başarısız bir beyin ameliyatının göstergesi olabilir.
Arkeologlar Megiddo antik kentindeki bir mezarda iki ayrı kişiye ait iskelet kalıntıları ve bazı mezar eşyaları bulduklarını açıklamışlardı. Konuyla ilgili araştırma makalesi iki gün önce, 22 Şubat 2023 Çarşamba günü PLOS One‘da yayınlandı.1
Megiddo
Kudüs’ün yaklaşık 128 kilometre kuzeyinde bulunan bir antik kenttir. Stratejik konumu nedeniyle Bronz Çağı ve Demir Çağı boyunca Levant’taki en önemli kentlerden biriydi.
Keşfi yapan arkeologların ilk dikkatini çeken şey, kafataslarından birinin delinmiş olmasıydı. Kranyal kemik üzerinde bulunan bu boşluk yaklaşık 31 x 32 mm boyutundadır.

Fotoğraf: Kalisher et al., 2023, PLOS ONE ©️CC-BY 4.0
Makalenin baş yazarı Rachel Kalisher, bu boşluğa dayanarak kişiye tedavi amaçlı trepanasyon uygulandığını söylüyor.
Trepanasyon
Kranyal kemikte boşlukların açıldığı cerrahi bir işlemdir. Neolitik Çağ‘dan beri çeşitli amaçlarla uygulandığı bilinmektedir. Operasyon tedavi ya da ritüel amaçlı olabilir.
Bazı bölgelerde yaygın olmakla birlikte Doğu Akdeniz’de trepanasyon uygulanmış kafataslarının sayısı azdır. Makaleye göre, Megiddo’da bulunan ve MÖ 1550 ile MÖ 1450 arasına tarihlenen kafatası, Levant ve çevresinde şimdiye kadar bulunan en eski örnektir. Bu keşfin arkeolojik ve antropolojik açıdan bu kadar önemli olmasının nedenlerinden biri de budur.
Organik kalıntıların DNA analizleri, mezardaki kişilerin büyük ihtimalle kardeş olduğunu gösteriyor. Makaleye göre, küçük erkek kardeş onlu yaşlarının sonunda ya da yirmili yaşlarının başında, büyük olan ise 21 ile 46 yaşları arasındadır.
Kalisher, kardeşlerin yüksek sosyal statüye sahip olduğunu, hatta belki de kraliyet soyundan olabileceklerini söylüyor. Kalisher’e göre mezardaki değerli eşyalar, trepanasyon uygulanmış olması ve kardeşlerin bulaşıcı hastalıklarla uzun süre mücadele etmiş olması buna işaret ediyor.
Çalışma, her iki kardeşte de demir eksikliği anemisi belirtileri, bazı iskelet anormallikleri, çeşitli lezyonlar ve iltihaplanma belirtileri olduğunu yazıyor. Ayrıca büyük kardeşin fazladan bir azı dişi olduğunun da altı çizilmiştir.

Fotoğraf: Kalisher et al., 2023, PLOS ONE ©️CC-BY 4.0
Araştırmaya göre her iki kardeş de ölmeden önce uzun süre hastalıklarla mücadele etmişti. Bilim adamları kardeşlerin cüzzam veya tüberküloz olduğundan şüphelense de, kesin bir teşhis koymak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.
Bütün bunlara karşın ağabeye hangi hastalık için trepanasyon uygulandığı bilinmiyor. Ancak kafatası delinip eksize edildikten sonra kranyal kemikte herhangi bir iyileşme olmadığı görülmektedir. Bu da ağabeyin trepanasyondan birkaç gün, hatta belki de saatler sonra yaşamını yitirdiği anlamına gelmekte.
Beyin Ameliyatı mı, Ritüel mi?
Trepanasyonun Neolitik Çağ‘dan beri hem tedavi hem de ritüel amaçlı uygulandığı bilinmektedir.
Ancak araştırmaya göre ağabeyin kafatası, o ölmeden önce açılmış. Çünkü görünüşe göre dura mater denilen zarın hasar almamasına özen gösterilmiş. Ek olarak, açıklığın kenar boşluklarının rengi, kafatasının adam hayattayken delindiğini gösteriyor.
- Kalisher R, Cradic MS, Adams MJ, Martin MAS, Finkelstein I (2023) Cranial trephination and infectious disease in the Eastern Mediterranean: The evidence from two elite brothers from Late Bronze Megiddo, Israel. PLoS ONE 18(2): e0281020.[↩]