Arçura (Eski Türkçe: 𐰀𐰺𐰲𐰆𐰺𐰀), Türk mitolojisindeki en ilginç ve ürpertici varlıklarından biridir. Ormanların derinliklerinde yaşadığına inanılan bu yaratık, doğayla iç içe olan eski toplumlar için hem bir korku unsuru hem de bir saygı nesnesiydi. Çünkü Arçura yalnızca kötü bir ruh değil, aynı zamanda doğanın dengesini koruyan bir varlık olarak da görülüyordu. Kimileri için bir iblis, kimileri içinse ormanın hakimi…
Arçura’nın Fiziksel Özellikleri
Görünümüne gelirsek, Arçura’yı diğer mitolojik varlıklardan ayıran en dikkat çekici özelliği vücudunun tamamen kıllarla kaplı olmasıdır. Bu özellik, onun vahşi doğayla bütünleşmiş bir yaratık olduğunun da bir göstergesi gibidir. Uzun saçları yere kadar uzanır ve gözleri kızıl bir parıltıya sahiptir. Fakat bu kadarla da kalmaz! Arçura’nın bazen üç kolu ve üç bacağı olduğu söylenir. Gözleri ise sıradan bir varlığa göre fazla sayıda olabilir. Öndeki gözlerinin yanı sıra arkasında da gözleri vardır. Böyle bir varlık karşısında kendinizi ne kadar saklamaya çalışırsanız çalışın, sizi gördüğüne emin olabilirsiniz.
Arçura’nın en ilginç özelliklerinden biri şekil değiştirebilmesidir. Bir ormanda yürürken ansızın aksakallı bir ihtiyarla mı karşılaştınız? Belki de o ihtiyar gerçekten yaşlı bir adam değil, Arçura’nın ta kendisidir! Kuş ve keçi gibi birçok farklı forma bürünebildiği anlatılır. Bu özelliği, onu yakalamanın ya da ondan kaçmanın neredeyse imkânsız olmasını sağlar. Geceleri su kıyısında saçlarını tarayan kızlara musallat olduğu söylenir. Eğer bir gün gece vakti sudan gelen tokat şaklamasına benzer bir ses duyarsanız, sakın dönüp bakmayın. Çünkü eğer bu sese kulak verir ve bakarsanız, Arçura sizi çağırmış olur ve artık onun insafına kalmışsınızdır.
Arçura, insanları öldürmez ama fiziksel zarar vermekten de çekinmez. Onun en bilinen saldırı biçimi gıdıklayarak öldürmektir. Bu kulağa komik gelebilir, ama sonsuz bir gıdıklanma hissinin insanı deliliğe sürükleyebileceğini düşündüğünüzde, durum pek de şaka gibi görünmüyor. Ormanda kahkahalar atarak gezdiği ve insanların dişlerini çektiği anlatılır. Bu yüzden özellikle avcılar, ormanda yüksek sesle konuşmaktan veya birbirlerini çağırmaktan kaçınırlar. Çünkü Arçura bu sesleri aklında tutar ve sahiplerini bulup cezalandırır.
Ormanların Koruyucusu mu Yoksa Bir İblis mi?
Peki, Arçura neden böyle bir yaratık olarak görülüyor? Idel-Ural bölgesinde yaşayan Hristiyan Türklerin mitolojisine göre, Hristiyanlık gelmeden önce bu varlık, ormanın koruyucusuydu. Yani onunla iyi geçinmek zorundaydınız. Eğer doğaya saygılı olursanız, avınız bol ve bereketli geçerdi. Ama eğer doğanın dengesini bozacak bir şey yaparsanız, Arçura’nın gazabına uğrardınız. Zamanla Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte Arçura, bir doğa ruhu olmaktan çıkıp şeytani bir varlığa dönüşmeye başladı. Ancak eski inanışlar tamamen kaybolmadı. Halk arasında onun ormanlarda dolaştığına dair hikâyeler anlatılmaya devam etti.
Arçura’nın mitolojik kökenine baktığımızda, onun eski Türklerin doğa ile kurdukları ilişkiyi yansıttığını görebiliriz. Ormanlar onlar için sadece ağaçlardan oluşan bir alan değil, içinde doğaüstü varlıkların yaşadığı kutsal yerlerdi. Bu yüzden Arçura gibi varlıklar, doğayla uyum içinde yaşamanın önemini vurgulayan birer figür haline gelmişti. Günümüzde bile bazı halk inanışlarında, ormanda gereksiz yere bağırmamak ya da ağaçları nedensiz yere kesmemek gibi kuralların kökeninde bu tür mitolojik varlıkların etkisini görebiliriz.
Diğer Mitolojik Varlıklarla Benzerlikleri
Arçura’ya benzer yaratıklar sadece Türk halk inançlarında değil, dünyanın birçok kültüründe karşımıza çıkar. Farklı isimler altında ormanların, ağaçların ve vahşi doğanın ruhu olarak kabul edilen bu varlıklar, kimi zaman insanları kandırır, korkutur ya da cezalandırırken, kimi zaman da doğanın dengesini koruyan birer figür olarak görülürler.
Slav mitolojisinde Leshy, Arçura’ya oldukça benzeyen bir varlıktır. Leshy, genellikle yaşlı bir adam olarak tasvir edilir, ancak Arçura gibi şekil değiştirme yeteneğine de sahiptir. İstediği zaman genç bir erkek olabilir, boyutunu değiştirebilir ve hayvanların kılığına girebilir. Ormanda yolunu kaybeden insanları kandırarak daha da derinlere çeker ve geri dönmelerini zorlaştırır. Arçura’nın kahkahalar atarak insanları çağırmasına benzer şekilde, Leshy de bazen insanları taklit eder, onların sesleriyle yankılar oluşturur ve böylece onları avına düşürür. Slav halk inanışlarında Leshy, insanlara zarar vermekten çok doğayı koruyan bir varlık olarak kabul edilir. Ormana saygısızlık edenleri, ağaçları kesenleri veya hayvanlara gereksiz yere zarar verenleri cezalandırır.
İskandinav mitolojisinde yer alan Skogsrå da Arçura ile benzerlikler taşır. Skogsrå, İsveç halk hikâyelerinde ormanın kadın ruhu olarak tanımlanır. Önden bakıldığında güzel bir kadın gibi görünür, ancak arkası ya oyuk bir ağaç kabuğu gibidir ya da tamamen boşluktur. Arçura gibi doğada karşılaşılabilen bir varlıktır ve özellikle yalnız gezen erkeklere musallat olur. Onları büyüleyerek ormanda kaybolmalarına neden olabilir. Skogsrå, bazen ormanlara giren insanlara rehberlik eder, bazen de onlara zarar verir.
Kelt mitolojisinde, özellikle İskoçya ve İrlanda’da, benzer bir figür olarak görülebilecek Baobhan Sith adlı varlıklar bulunur. Bu yaratıklar vampir benzeri orman ruhlarıdır ve genellikle güzel kadınlar olarak tasvir edilirler. Arçura’nın şekil değiştirme yeteneği gibi, onlar da aldatıcı bir güzelliğe sahiptir. İnsanları ormanda baştan çıkarıp onların yaşam enerjisini emerler. Skogsrå gibi, genellikle erkekleri hedef alırlar ve onların kaybolmalarına neden olurlar.
Japon mitolojisinde yer alan Tengu da Arçura ile benzer özellikler taşır. Tengu, ormanlarda ve dağlık alanlarda yaşayan bir doğa ruhudur. Genellikle insan biçiminde, ama kuş özelliklerine sahip olarak tasvir edilir. Ormanda karşılaştığı insanlara çeşitli oyunlar oynar, onları sınar ve bazen de cezalandırır. Arçura gibi, insanları sesleriyle kandırabilir ve yanlış yola yönlendirebilir. Tengu’nun bazı versiyonları, özellikle Budist inançları etkisiyle zamanla şeytani figürlere dönüşmüştür. Benzer şekilde, Arçura da Türk mitolojisinde Hristiyanlığın etkisiyle şeytani bir varlık olarak görülmeye başlanmıştır.
- Beydili, Celal, and Eren Ercan. Türk mitolojisi: ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap-Yayın, 2005.
- Karakurt, Deniz. Türk Söylence Sözlüğü: Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Deniz Karakurt, 2011.
- Sulteev, Rustem. “Arçura/Şüräle: Mythical Spirits of the Volga-Ural Forests.” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 71.1 (2018): 45-69.
