Antiquity’de yayınlanan bir makalede arkeologlar, Umman’da bulunan zillerin, Bronz Çağ’da Güneydoğu Arabistan ile İndus Vadisi arasında kurulan kültürlerarası etkileşimin somut kanıtlarından biri olduğunu öne sürüyorlar.1
Umman’ın kuzeyinde, Al-Hacer Dağları’nın eteklerinde yer alan ve Dahwa 7 (kısaca DH7) olarak adlandırılan kazı alanında çalışmalar, 2014 yılında Sultan Qaboos Üniversitesi Arkeoloji Departmanı tarafından başlatılmıştı. Araştırmacılar, burada binlerce yıl öncesine uzanan bir yerleşim yerine dair kalıntılar bulmayı amaçlıyorlardı. Zira, çabalarının karşılığını fazlasıyla aldıkları da söylenebilir.
DH7 yerleşimi, yaklaşık 4.000 yıl önceki Umm an-Nar kültürüne ait. Bölgede daha önce çanak çömlek parçaları, bakır işçiliğine ait materyaller ve yerleşik yaşama yönelik çeşitli kalıntılar ortaya çıkarılmıştı. Ancak 2018 yılında, “S1” olarak tanımlanan küçük ve tek odalı bir yapının içerisinde üst üste yerleştirilmiş iki bakır nesne bulundu. İlk etapta bu nesnelerin ne olduğu netlik kazanmasa da yapılan kimyasal ve morfolojik incelemeler, bunların bir çift bakır zil olduğunu ortaya koydu.
Fotoğraf: S. Al-Mamari
Zillerin bulunduğu S1 yapısı, yerleşim içerisindeki konumu itibarıyla dikkat çekiyor. Yerleşimin en yüksek noktasında yer alıyor ve diğer yapılardan izole konumda. Mimari planı, ritüel amaçlı kullanım ihtimalini destekleyecek biçimde tasarlanmış. İç mekânda birden fazla küçük platform ve sıvalı alan yer alıyor. Dış alanda ise genişçe bir sıvalı zeminle çevrili. Bu özellikler, yapının gündelik yaşamdan çok törensel ya da ritüelistik bir işlev taşıdığına işaret ediyor.
Ziller, binanın kuzeybatı köşesinde, üzeri taş döşeme ile kapatılmış bir dolgu katmanı içerisinde, dikkatlice üst üste yerleştirilmiş halde bulunmuştu. Bu nedenle arkeologlar, zillerin rastlantısal bir şekilde orada bulunmadığını, aksine bilinçli bir yerleştirmeyle, muhtemelen bir adak ya da kutsal sunu olarak gömüldüklerini düşünüyorlar.
Müzik aletlerinin, özellikle de zillerin o dönemde nasıl bir anlam taşıdığına dair bilgilerimiz kısıtlı. Ancak Mezopotamya’da ve İndus Vadisi’nde yapılan benzer dönemli kazılarda, dini törenlerde kullanılan müzik aletlerine sıkça rastlandığı biliniyor. Bu da, Umman’da bulunan zillerin ritüel amaçlı kullanıldığını tezini destekliyor.
Zillerde Arsenik, Nikel ve Antimon da Tespit Edildi
Her iki zil de aynı ölçülerde ve benzer işçilikle üretilmiş. Çapları yaklaşık 13.8 cm, ortalarında yükseltilmiş bir merkez kabartısı bulunuyor ve bu kabartının ortasında 4.2 mm çapında bir delik mevcut. İnce kenar yapıları ve titizlikle şekillendirilmiş profilleri, bu nesnelerin fonksiyonel bir müzik aleti olduğunu açıkça gösteriyor.
Kimyasal analizlerde zillerin bakır dışında arsenik, nikel ve antimon da içerdiği tespit edildi. Bu bileşim, Umman’daki Bronz Çağı metal işçiliğine ait diğer örneklerle uyumlu. Zaten izotop analizleri de zillerin bölgedeki Nujum veya Maysar gibi bilinen bakır madenlerinden çıkarılan hammaddelerle üretildiğini gösteriyor.
İndus Vadisi ile Umman Arasında Binlerce Yıllık Bağ
Zillerin formu ve boyutları, Mohenjo-daro ve Harappa gibi İndus Vadisi yerleşimlerinde bulunan örneklerle büyük ölçüde örtüşüyor. Umman’da bugüne dek keşfedilen İndus tarzı pişirme kapları, mühürler, boncuklar ve taş aletler, bölgede İndus kökenli toplulukların yaşamış ve entegre olmuş olduğunu gösteriyor. Dolayısıyla bu zillerin, İndus gelenekleriyle bağlantılı bir ritüel müzik pratiğini temsil etmesi oldukça olası gözüküyor. Yani zillerin yerel malzemeyle, ancak yabancı bir form ve amaçla üretilmiş olması mümkün.
Arkeolojide Müzik Aletleri Neden Bu Kadar Nadir?
Müzik, insanlık tarihi kadar eski bir olgu. Ancak arkeolojik kazılarda müzik aletlerine nadiren rastlanır. Bunun nedeni çoğu zaman yapıldıkları malzemedir. Ahşap, deri ya da kamış gibi organik maddeler zamanla yok olur. Oysa ziller gibi metal çalgılar, bu konuda istisna oluşturur. Dahwa 7’deki zillerin bugüne kadar Arap Yarımadası’nda bulunan ilk ve tek iyi belgelenmiş örnekler olduğu belirtiliyor. Sadece bu yönüyle bile söz konusu keşif, Umman’ın müzik tarihi açısından bir dönüm noktası sayılabilir.
- Douglas, K. A., Al-Jahwari, N. S., de Vreeze, M., Hesein, M., Weeks, L., & Pracejus, B. (2025). Bronze Age cymbals from Dahwa: Indus musical traditions in Oman. Antiquity, 99(404), 375–391. doi:10.15184/aqy.2025.23[↩]
