İnsanlık tarihi boyunca çok az içecek şarap kadar kültürel ve manevi öneme sahip olmuştur. Şarap, eski çağlardan beri hem ritüellerin hem de kutlamaların ve sosyal ilişkilerin merkezinde yer almıştır. Kutsal metinlerde bile sıklıkla bahsi geçen bu içecek, hasat şenliklerinden dini törenlere kadar pek çok etkinlikte önemli rol oynamış, hatta toplumsal kimliği ve kültürel mirası yansıtan bir sembol haline gelmiştir. Bu bağlamda birçok toplulukta replikatif arketipler, bağcılıkla ilişkilendirilen mitolojik figürler ve şarap tanrıları ortaya çıkmıştır.
Aguna
Aguna, Kafkasya’daki en bilindik şarap tanrılarından biridir. Anguna olarak da anılan bu varlık, Gürcü kültüründe şarabın bereketi ve manevi önemi ile ilişkilendirilmiştir. Mitolojik metinlerde Aguna sıklıkla bağların ve bahçelerin koruyucusu olarak tanımlanmıştır. Kendisine adanan ritüeller ve törenler, Batı Gürcistan’daki Guria ve Lechkhumi gibi bölgelerde Modern Çağ’a dek varlığını sürdürmüştür.
Fars dilinde “angur” sözcüğünün “üzüm” anlamına gelmesi, Gürcü mitolojisi ile Fars kültürü arasındaki kültürel ve dilsel bağlantılara işaret etmektedir.1
Amphictyonis
Dostluk ve şarap tanrıçası olan Amphictyonis, Antik Yunan’ın kültürel yaşamında önemli bir rol oynamıştır. Antik Yunan’da Amphictyonis’in adı bile bir araya gelmeyi ve birleşmeyi çağrıştırıyordu. Zira şarabın Yunan toplumunda yaptığı da tam olarak buydu aslında. İster gündelik bir yemek ister büyük bir sempozyum olsun, Amphictyonis bu toplantıların ardındaki misafirperverliği ve dostluğu teşvik eden tanrısal güçtü.
Amphictyonis, aynı zamanda sempozyumların, yani en iyi beyinlerin felsefe, politika ve şiir üzerine fikirler yürüttüğü içkili Yunan toplantılarının tanrıçasıydı. Bu toplantılar, Antik Yunan’da basit sosyal olayların ötesindeydi. Bunlar entelektüel ziyafetlerdi ve Amphictyonis, şarabın doğru şekilde tüketilmesini sağlıyordu.
Ash
Çöldeki vahaların tanrısı olarak bilinen Ash, eski Mısır mitolojisinde nispeten az bilinen bir tanrıdır. Yaşam ve geçim için yaşamsal öneme sahip olan batı çölünün ve onun değerli vahalarının koruyucusu kabul edilmiştir. Onun şarapla olan bağlantısı, üzüm yetiştirilen ve şarap üretilen bu verimli bölgelerin koruyucusu olma rolünden kaynaklanıyor.
Eski Mısır toplumunda (hatta günümüzde) vahalar, sert çölün ortasında bir sığınak gibidir. Bu bölgeleri denetleyen Ash, ilerleyen dönemlerde şarap üretimi ve vahaların sağladığı bolluk ve bereketle ilişkilendirilmiştir.
Ceraon
Olymposlu tanrılar kadar iyi bilinmese de Ceraon’un Yunan mitolojisinde özgün bir rolü vardır. Ceraon, şarap karışımlarının tanrısıydı. Nitekim Yunanlılar şarabı, sarhoş ediciliğini azaltmak için sık sık suyla karıştırırlardı. Bu da içkiyi, uzun tartışmalar ve sosyalleşme için daha uygun hale getirirdi.
Ceraon bu uygulamayı denetleyerek şarabın dengeli ve medeni bir şekilde içilmesini sağlamıştır. Bir bakıma Ceraon, düşünceli, sorumlu içki içmeyi ve salt sarhoşluğun ötesine geçen bir şarap tüketimini teşvik etmiştir.
Dionysos
Şarap denince akla ilk gelen mitolojik varlık kuşkusuz Dionysos’tur. Genellikle şarabın dönüştürücü gücünü temsil eden, genç ve feminen bir tanrı olarak betimlenir. Dionysos’un takipçileri olan Maenadlar ve Bakhalar, dans, müzik ve tabii ki bol miktarda şarap içeren çılgın, coşkulu ritüellerle biliniyordu.
Dionysos, şarabın getirebileceği hem neşeyi hem de kaosu temsil etmiştir. Bu yüzden Antik düşünce sisteminde hem coşku ve keyif dolu anların hem de düzensizlik ve karmaşanın bir simgesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bacchus
Dionysos’un Roma mitolojisindeki karşılığıdır. Bacchus’a adanan festivaller, vahşi ve sınır tanımayan şenliklerle efsanelere konu olmuştur. Bununla birlikte Bacchus festivalleri yalnızca eğlenmek ve parti yapmaktan ibaret olarak görülmezdi. Çünkü kutlamaların arkasındaki kolektif bellek, dönüşüm ve kurtuluş kavramları ile şekilleniyordu.
Bacchus, insanları günlük stresten ve sosyal baskılardan arındırarak öz kimliklerini keşfetmelerine olanak sağlayan, kucaklayıcı bir tanrı olarak kabul edilirdi. Bu doğrultuda şarap, sosyal entegrasyonun ve mistik deneyimlerin bir sembolü olarak Bacchus’un ikonografisinde eksiksiz bir biçimde somutlaşmıştır.
Du Kang
Çin mitolojisinde şarabın mucidi olarak anılan Du Kang’ın enteresan bir hikayesi var. Efsaneye göre Du Kang, fermantasyon sürecini ve şarap yapımını tesadüfen bulmuştur. Antik Çin halkı üzerinde derin bir etki yaratan bu olay, şarabın Çin kültüründe kutlama ve misafirperverliğin bir sembolü olmasını sağlamıştır.
Du Kang’ın adı, şarabın getirebileceği neşeyi ve hüznü simgeleyen klasik Çin şiirinde sıklıkla karşımıza çıkar. “Du Kang” adının zamanla prestijli şaraplarla eşanlamlı hale gelmesi, Çin kültüründe bu içeceğe duyulan derin saygının ve estetik beğeninin bir ifadesi olarak değerlendirilebilir.
Hathor
Eski bir Mısır tanrıçası olan Hathor, aşk, güzellik, müzik ve sarhoşlukla ilişkilendirilen bir figürdür. Çoğu zaman bir ineğin boynuzlarıyla tasvir edilen Hathor, insanlara mutluluk ve neşe getiren, neşeli bir tanrıçaydı.
Hathor adına düzenlenen festivaller, müzik, dans ve içkiyle dolu etkinliklerdi. Bu kutlamaların merkezinde, dünyevi yaşamın zevklerini simgeleyen şarap yer alıyordu.
Liber
Antik Roma toplumunda bağcılık, şarap, erkek doğurganlığı ve özgürlük ile ilişkilendirilen Liber, Bacchus’la birçok ortak özellik taşır. Liber, tarımın ve bağcılığın tanrısı olarak özellikle üzüm hasadı ve şarap üretimi üzerinde büyük bir etkiye sahipti. Onun adına düzenlenen Liberalia festivali ise şarabın insanlara getirdiği neşe ve özgürlüğe odaklanıyordu.
Siduri
Gılgamış Destanı’ndaki bir karakter olan Siduri, kahraman Gılgamış’a ölümsüzlük arayışında bilgece öğütler veren bilge bir meyhane bekçisidir. Ona sonsuz yaşam arayışını bırakmasını ve bunun yerine şarap ve iyi dostluklar gibi basit zevkleri benimsemesini öğütler.
Misafirperver ve anlayışlı bir figür olarak bilinen Suduri’nin sembolize ettiği kavramlar arasında yalnızca şarabın nörofizyolojik ve psikoaktif etkileri değil, aynı zamanda sosyal bağları güçlendirme ve neşe yaratma kapasitesi de bulunuyor.
Silenus
Yunan mitolojisinde Dionysos’un arkadaşı ve akıl hocası olan Silenus, genellikle şarabın vahşi ve kaotik yönlerini temsil eden sarhoş ancak neşeli bir figür olarak betimlenir. Sürekli sarhoş olmasına rağmen Silenus bilgeliği ve kehanet yetenekleriyle de tanınır.
Silenus mitosları genellikle dönüşüm temalarına ve ölümlüler ile tanrısal varlıklar arasındaki spiritüel ilişkilere odaklanır.
- Georgia, the Cradle of Wine. Georgian Folklore Magazine[↩]