Wpływ globalnego ocieplenia na zdrowie ludzi stał się pilnym i palącym problemem w naszej epoce nowożytnej. Wraz z akumulacją gazów cieplarnianych w atmosferze ziemskiej temperatury rosną, co powoduje wiele negatywnych skutków dla dobrostanu ludzi. Te szeroko zakrojone skutki, obejmujące zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne, wymagają szybkich działań w celu złagodzenia i sprostania głębokim wyzwaniom, jakie stanowi wpływ globalnego ocieplenia na zdrowie ludzi.
Globalne ocieplenie i zdrowie ludzkie
Związek między globalnym ociepleniem a zdrowiem człowieka jest złożony i wynika zarówno z mechanizmów bezpośrednich, jak i pośrednich. Bezpośredni wpływ globalnego ocieplenia na zdrowie ludzi jest widoczny w chorobach i zgonach związanych z upałami. Wraz ze wzrostem temperatury ludzie są narażeni na zwiększone ryzyko wyczerpania cieplnego, udaru cieplnego i innych warunków związanych z upałem. Długotrwałe narażenie na ekstremalne ciepło może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, szczególnie dla wrażliwych populacji, takich jak osoby starsze, dzieci i osoby z wcześniej istniejącymi schorzeniami.
Pośrednio globalne ocieplenie zwiększa częstotliwość i intensywność klęsk żywiołowych, w tym huraganów, powodzi i pożarów. Zdarzenia te skutkują nie tylko natychmiastowymi obrażeniami fizycznymi, ale mają również długoterminowe konsekwencje zdrowotne. Przesiedlenia, utrata infrastruktury i utrudniony dostęp do usług opieki zdrowotnej przyczyniają się do rozprzestrzeniania się chorób, niedożywienia i problemów ze zdrowiem psychicznym wśród dotkniętych populacji. Ponadto zmienione wzorce pogodowe mogą prowadzić do zmian w rozmieszczeniu chorób zakaźnych, co ma wpływ na globalne obciążenie chorobami.
Choroby i zgony związane z upałami
Rosnące globalne temperatury związane ze zmianami klimatycznymi stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwłaszcza w regionach, w których już występują wysokie temperatury otoczenia. Wraz ze wzrostem częstotliwości, czasu trwania i intensywności fal upałów rośnie liczba chorób i zgonów związanych z upałami. Fale upałów pojawiają się, gdy temperatury znacznie przekraczają średnią dla określonej lokalizacji i utrzymują się przez dłuższy czas, często towarzyszy im wysoka wilgotność.
Podczas fal upałów ludzie są podatni na wyczerpanie cieplne, charakteryzujące się takimi objawami, jak obfite pocenie się, przyspieszony puls i zmęczenie. Brak szybkiego rozwiązania problemu wyczerpania cieplnego może prowadzić do udaru cieplnego, stanu zagrażającego życiu, charakteryzującego się wysoką temperaturą ciała, zmienionym stanem psychicznym i potencjalnym uszkodzeniem narządów. Osoby starsze, niemowlęta, osoby pracujące na zewnątrz i osoby z przewlekłymi schorzeniami są bardziej narażone na choroby związane z upałem.
Osoby z grupy ryzyka powinny unikać wychodzenia na zewnątrz w godzinach 11:00-17:00 w słoneczne dni, gdy temperatura przekracza 30°C, oraz w godzinach 10:00-18:00 w słoneczne dni, gdy temperatura przekracza 40°C. Jeśli muszą wyjść na zewnątrz, powinny unikać bezpośredniego nasłonecznienia.
Łagodzenie negatywnych skutków zdrowotnych rosnących temperatur wymaga proaktywnych działań, takich jak kampanie uświadamiające, systemy wczesnego ostrzegania przed falami upałów, dostęp do chłodnych schronień i odpowiednie nawodnienie. Według naukowców wdrożenie planów zarządzania falami upałów, wraz ze strategiami projektowania urbanistycznego, w których priorytetem są tereny zielone i infrastruktura zmniejszająca ciepło, może pomóc zmniejszyć ciężar chorób związanych z upałami i chronić ludzkie zdrowie.
Ustalono, że między 30 maja a 4 września 2022 roku w Europie z powodu ekstremalnych upałów zmarło co najmniej 61 672 osób.1 Portugalia, Hiszpania, Włochy, Grecja, Turcja, Cypr i Malta należą do krajów o najwyższym ryzyku.
Wpływ globalnego ocieplenia na klęski żywiołowe
Globalne ocieplenie wpływa na wzorce pogodowe, prowadząc do większej częstotliwości i dotkliwości klęsk żywiołowych. Rosnące temperatury przyczyniają się do intensyfikacji huraganów, burz i cyklonów, stwarzając poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Skutki tych katastrof wykraczają poza bezpośrednie obrażenia fizyczne i obejmują pośrednie skutki zdrowotne wynikające ze zniszczenia infrastruktury, przesiedleń ludności oraz utrudnionego dostępu do opieki zdrowotnej i podstawowych usług.
W następstwie klęsk żywiołowych dotknięte nimi społeczności często stają w obliczu szeregu wyzwań zdrowotnych. Zanieczyszczenie źródeł wody, zakłócenia w systemach sanitarnych i możliwość wybuchu epidemii przyczyniają się do pogorszenia ogólnych standardów zdrowotnych. Ograniczony dostęp do placówek medycznych, leków i wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego dodatkowo pogarsza sytuację, szczególnie w miejscach o niskich zasobach.
Środki adaptacyjne mające na celu ograniczenie skutków zdrowotnych zmieniających się wzorców pogodowych obejmują strategie gotowości i reagowania na katastrofy. Udoskonalone systemy wczesnego ostrzegania, skuteczne plany ewakuacji i odporna infrastruktura mogą zwiększyć zdolność do przetrwania i odbudowy po klęskach żywiołowych. Ponadto włączenie kwestii zdrowotnych do polityki zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i zapewnienie równego dostępu do usług opieki zdrowotnej to kluczowe kroki w kierunku zminimalizowania wpływu na zdrowie ludzkie.
Brak bezpieczeństwa żywności i wody
Globalne ocieplenie zakłóca systemy rolne i pogłębia brak bezpieczeństwa żywnościowego i wodnego, znacząco wpływając na zdrowie ludzi. Zmiany temperatury i wzorców opadów wpływają na plony, zmieniają rozmieszczenie szkodników i chorób oraz zagrażają dostępności i jakości zasobów wodnych. Czynniki te, w połączeniu ze wzrostem populacji, mogą prowadzić do niedoborów żywności, niedożywienia i zwiększonego ryzyka chorób przenoszonych przez wodę.
Rosnące temperatury mogą zmniejszyć wydajność upraw i wpłynąć na wartość odżywczą żywności, prowadząc do niedostatecznego spożycia niezbędnych składników odżywczych. Zmiany rozkładu opadów mogą skutkować suszami lub powodziami, które wpływają na produktywność rolnictwa i ograniczają dostępność bezpiecznej wody pitnej. Niewystarczający dostęp do pożywnej żywności i czystej wody przyczynia się do niedożywienia, osłabienia układu odpornościowego i zwiększonej podatności na choroby takie jak biegunka, cholera i choroby przenoszone przez wektory.
Zanieczyszczenie powietrza: cichy zabójca nasilony przez globalne ocieplenie
Globalne ocieplenie nasila problem zanieczyszczenia powietrza, stanowiąc poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Wraz ze wzrostem temperatury nasilają się pewne reakcje chemiczne, co powoduje wzrost poziomu ozonu w warstwie przyziemnej i powstawanie szkodliwych zanieczyszczeń, takich jak pył zawieszony (PM), tlenki azotu (NOx) i lotne związki organiczne (LZO). Narażenie na te zanieczyszczenia wiąże się z chorobami układu oddechowego, zaburzeniami sercowo-naczyniowymi, a nawet przedwczesną śmiercią.
Pył zawieszony, składający się z drobnych cząstek zawieszonych w powietrzu, może wnikać w głąb układu oddechowego, powodując stany zapalne i dolegliwości układu oddechowego. Długotrwałe narażenie na podwyższone poziomy PM wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka płuc, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) i astmy. Ponadto ozon w warstwie przyziemnej, powstały w wyniku interakcji światła słonecznego z NOx i LZO, może wywołać niewydolność oddechową i pogorszyć istniejące wcześniej choroby układu oddechowego.
Wrażliwe populacje, w tym dzieci, osoby starsze oraz osoby z chorobami układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, są szczególnie podatne na wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie. Rozwiązanie tego złożonego problemu wymaga wielopłaszczyznowego podejścia, w tym ściślejszej kontroli emisji, ulepszonego planowania urbanistycznego w celu zmniejszenia narażenia na źródła zanieczyszczeń oraz promowania alternatywnych źródeł czystej energii. Solidne systemy monitorowania jakości powietrza i kampanie uświadamiające opinii publicznej są kluczowymi elementami ograniczania zagrożeń dla zdrowia związanych z zanieczyszczeniem powietrza.
Rozprzestrzenianie się chorób przenoszonych przez wektory
Choroby przenoszone przez wektory, przenoszone przez organizmy, takie jak komary, kleszcze i pchły, obejmują między innymi malarię, gorączkę denga, wirus Zika, boreliozę i chikungunya. Zmieniające się warunki klimatyczne, takie jak podwyższone temperatury i zmienione wzorce opadów, wpływają na rozmieszczenie, liczebność i zachowanie wektorów przenoszących choroby, co prowadzi do pojawienia się tych chorób w nowych regionach.
Wyższe temperatury przyspieszają cykle reprodukcyjne i żywieniowe nosicieli, co skutkuje zwiększeniem liczebności populacji i dłuższymi sezonami transmisji. Zmiany wzorców opadów tworzą wylęgarnie komarów i innych wektorów chorób, ułatwiając ich rozprzestrzenianie się. Te zmiany w ekologii wektorów, w połączeniu z globalnymi podróżami i handlem, przyczyniają się do geograficznego rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych przez wektory, narażając wcześniej nietknięte populacje na nowe zagrożenia dla zdrowia.
Wpływ na zdrowie psychiczne: psychologiczne skutki zmian klimatu
Wpływ zmiany klimatu na zdrowie psychiczne jest złożony i wieloaspektowy, często powiązany z istniejącymi wcześniej słabościami i czynnikami społeczno-ekonomicznymi. Niektóre populacje, zwłaszcza żyjące w ubóstwie lub w społecznościach zmarginalizowanych, są bardziej podatne na skutki zmiany klimatu dla zdrowia psychicznego. Utrata domów, zniszczenie infrastruktury społecznej i rozpad sieci wsparcia społecznego potęgują i tak już poważne obciążenie psychiczne, przyczyniając się do pojawienia się trwałych problemów ze zdrowiem psychicznym, które utrzymują się długo po początkowym wpływie.
Jednym z kluczowych psychologicznych skutków zmian klimatu jest przytłaczające poczucie stresu i niepokoju. Ciągłe zagrożenie ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, takimi jak huragany, powodzie i pożary, odbija się na jednostkach, które zmagają się z niepewnością i strachem związanym z tymi wydarzeniami. Bycie świadkiem niszczenia domów, naturalnych krajobrazów i społeczności dodatkowo wzmacnia poczucie bezradności, prowadząc do zwiększonego ryzyka rozwoju zaburzeń lękowych.
Depresja jest kolejną częstą konsekwencją dla zdrowia psychicznego związaną ze zmianami klimatycznymi. Utrata cenionych środowisk i źródeł utrzymania, w połączeniu z głębokim żalem i żałobą związaną z takimi stratami, może wywołać głęboko zakorzenione poczucie smutku i beznadziejności. Psychologiczny wpływ katastrof wywołanych zmianami klimatycznymi można porównać do przedłużającego się okresu żałoby, ponieważ ludzie opłakują nie tylko namacalne straty, ale także degradację świata przyrody, który jest im drogi.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) to kolejny stan zdrowia psychicznego zaostrzony przez zmiany klimatyczne. Osoby, które przeżyły ekstremalne zdarzenia pogodowe, takie jak huragany czy powodzie, często doświadczają natrętnych wspomnień, retrospekcji, koszmarów sennych i objawów nadmiernego pobudzenia związanych z traumatycznym wydarzeniem. Długotrwałe psychologiczne konsekwencje takich doświadczeń mogą zakłócić codzienne funkcjonowanie i znacznie pogorszyć jakość życia dotkniętych nimi osób.
Ponadto obciążenia związane ze zmianą klimatu w zakresie zdrowia psychicznego spadają nieproporcjonalnie na wrażliwe populacje, pogłębiając istniejące dysproporcje. Społeczności zmarginalizowane często borykają się z wieloma stresorami, w tym z nieodpowiednim dostępem do zasobów, nierównościami społeczno-ekonomicznymi i ograniczoną infrastrukturą opieki zdrowotnej. W połączeniu z destrukcyjnymi skutkami zmiany klimatu czynniki te potęgują wyzwania związane ze zdrowiem psychicznym, dodatkowo pogłębiając istniejące nierówności.
- Ballester, J., Quijal-Zamorano, M., Méndez Turrubiates, R.F. et al. „Heat-related mortality in Europe during the summer of 2022” Nature Medicine, 2023[↩]