Tasjtykcultuur en de mysterieuze begrafenismaskers van de Jenisejvallei

Begrafenismaskers uit de Tasjtykcultuur
Begrafenismaskers uit de Tasjtykcultuur, bijna 1800 jaar oud (Hermitage)
Foto: dibattista (Flickr) ©️CC BY-SA 2.0

De Tasjtykcultuur was een van de archeologische culturen die tijdens de ijzertijd in Siberië ontstonden. In veel opzichten kan het worden beschouwd als de opvolger van de Tagarcultuur.

Geografische context

Gelegen in het hart van de Jenisejvallei in Siberië, ontstond de Tasjtykcultuur tijdens de late ijzertijd en wierp zijn historische glans van de 1e eeuw tot de 4e eeuw. Genesteld in de Minusinsk-depressie bloeide dit culturele fenomeen van de 1e tot de 4e eeuw en liet een onuitwisbare stempel achter op het historische landschap van de regio.

Locatie van de Tasjtykcultuur
Locatie van de Tasjtykcultuur

De Jenisejvallei bood een vruchtbare bodem voor de Tasjtykcultuur om wortel te schieten en te bloeien. Aan de ene kant begrensd door de majestueuze Jenisej-rivier en aan de andere kant geflankeerd door het Sayan-gebergte, speelde de geografische context van deze regio een cruciale rol bij het vormgeven van de Tasjtyk-manier van leven. De rivier was niet alleen een belangrijke waterbron voor de landbouw, maar ook een natuurlijke handelsroute voor de Tasjtykcultuur.

De Minusinsk-depressie met zijn zacht golvende terrein en vruchtbare grond was bevorderlijk voor landbouwpraktijken, waardoor de Tasjtyk-bevolking landbouw kon bedrijven en gewassen kon verbouwen die hun groeiende bevolking in stand hielden. Bovendien bood het omringende landschap voldoende weidegrond voor het hoeden van vee, wat verder bijdroeg aan hun bestaansstrategieën.

Reis naar het verleden

De Tasjtykcultuur, minutieus toegelicht door de onderzoeken van de Russische archeoloog Sergei Teploukhov, zinspeelde op een genuanceerd verhaal over de culturele evolutie. Aanvankelijk leken Indo-Europese invloeden zich in het culturele weefsel te hebben verweven, om later hun dominantie over te dragen aan de voortdurende golf van het Kirgizische volk, een transformatie die zich rond de derde eeuw voltrok. De omarming van het Kirgizische volk door de Tasjtykcultuur bracht een complexiteit met zich mee die sporen nalaat in het culturele verhaal.

Te midden van de pracht van de Jenisej-regio bloeide de Tasjtykcultuur, en liet in haar kielzog een spoor van nederzettingen en heuvelforten achter die nog steeds actueel archeologisch onderzoek doen. Het meest resonerend onder hun architectonische hoogstandjes waren de monumentale kruiwagens-crypte-structuren, die bij opgraving een schat aan klei- en metalen vaten, ingewikkeld ontworpen ornamenten en artefacten onthulden die tot de verbeelding spreken. Verder gravend onthulde het enigma van petrografisch beeldhouwwerk zichzelf, waardoor verhalen in de stenen werden geëtst.

Artefacten uit de Tasjtykcultuur
Artefacten uit de Tasjtykcultuur (Regionale Museum van Krasnojarsk)
Foto: Vyacheslav Bukharov (Wikimedia) ©️CC BY-SA 4.0

De graflocaties fluisterden geheimen uit het verleden en onthulden lederen replica’s van menselijke vormen, hun hoofden gehuld in delicate stof en versierd met levendige pigmenten. Opvallend was dat deze figuren kleine leren zakjes in zich droegen, een bewijs van symboliek en ritueel, dat misschien de essentie van de maag vertegenwoordigde en de as van de overledene beschermde. In de buurt lagen miniaturen van zwaarden, pijlen en pijlenkokers genesteld, wat de eerbied voor het hiernamaals en de affiniteit met verkleinde replica’s onderstreepte. Dit culturele mozaïek, versierd met dierenmotieven die de Scytho-Altaïsche stijl weerspiegelden, droeg de extra invloed van het verre Chinese rijk en smeedde verbindingen tussen uiteenlopende werelden.

In de omgeving van Minusinsk, op de Oglahty-begraafplaats, brachten de verkenningen van Leonid Kyzlasov een boeiend tableau van mummies aan het licht, versierd met sierlijke gipsen begrafenismaskers. Deze maskers, die West-Euraziatische kenmerken oproepen met een vleugje Oost-Aziatische invloed, onthullen een boeiende samensmelting van voorouderlijke verhalen. Welke verhalen vertellen deze maskers over de personen die ze sierden? Tegelijkertijd kwamen intacte bontmutsen, zijden kledingstukken en schoenen tevoorschijn uit de omhelzing van de aarde, resonerend met gefluister uit vervlogen tijden. Tegenwoordig sieren deze overblijfselen de heilige zalen van het Hermitage Museum in Sint-Petersburg, het Krasnojarsk Regionaal Museum en het Moskouse Staatshistorisch Museum, en omvatten ze de erfenis van de Tasjtykcultuur en de mysterieuze verhalen die deze achterliet.

Grafmaskers uit de Tasjtykcultuur
Grafmaskers uit de Tasjtykcultuur (Republiek Chakassië)
Foto: Joanbanjo (Wikimedia) ©️CC BY-SA 3.0

De rol van begrafenismaskers in de Tasjtykcultuur

Begrafenismaskers binnen de Tasjtykcultuur hebben een diepgaande betekenis als culturele artefacten die blijvende echo’s uit de oudheid en rituelen doordrenkt met mortuariumconnotaties manifesteren. De attributen en functies die deze maskers karakteriseren vertonen een dynamische variatie die gebaseerd is op uiteenlopende theoretische paradigma’s en perspectieven.

De maskers, meestal vervaardigd uit materialen zoals brons, hout of keramiek, geven op ingewikkelde wijze het fysiognomische gezicht van de overleden persoon weer. Uit deze gezichten komt een synergie van religieuze toewijding en spiritualiteit naar voren, waarbij wordt gedacht dat deze maskers de kern van de overledene beschermden en hun reis naar het hiernamaals hielpen. Sommige leerstellingen geven het vermoeden dat deze maskers een belangrijke rol kunnen hebben gespeeld bij het symbolisch presenteren van de ziel van de overledene aan goddelijke entiteiten, waardoor hun goedkeuring en incorporatie werd veiliggesteld.

Een alternatief uitkijkpunt postuleert de begrafenismaskers als symbolische voorhoedes van de erfenis van de overledene, en fungeren als geheugensteuntjes die de voortdurende herinnering van het individu binnen de familiale matrix verzekeren. Het is denkbaar dat deze maskers fungeerden als bewakers van de sociaal-politieke status en reputatie-integriteit, en daarmee een rol van aanzienlijk belang speelden. Binnen deze rubriek fungeren de maskers als kanalen om postume herinneringen hoog te houden en om continuïteit te bewerkstelligen in het tapijt van intergenerationele banden.

Een alternatieve stelling brengt het idee naar voren dat de maskers zijn gemaakt met het expliciete doel om een interface tot stand te brengen met het rijk van de doden. In vervlogen tijden stelde een heersend geloof de interactie van zielen buiten de aardse kloof. In deze context is het aannemelijk dat deze maskers zijn opgevat als instrumenten die de overgang van zielen naar de heerschappij van de doden vergemakkelijken en bovendien hun interactie met het rijk van de levenden vergemakkelijken.