Korzenie symboliki kozła sięgają tysięcy lat wstecz, sięgając czasów prehistorycznych. Kozy, jedne z pierwszych zwierząt udomowionych przez człowieka, znane są ze swojej zdolności do łatwego poruszania się po stromych zboczach. Społeczności neolityczne czerpały korzyści zarówno z mięsa i mleka, jak i wełny i skór tych zwierząt. Doprowadziło to do tego, że w prymitywnych społecznościach kozy symbolicznie kojarzono z płodnością i wytrzymałością. Jednak absurdalnie we wczesnym średniowieczu kozłom przypisywano właściwości demoniczne. Jakie więc były przyczyny tej transformacji?
Symbolika kozła na początku epoki antycznej
Kozy to zwierzęta, które w jednej ciąży mogą urodzić wiele potomstwa i szybko osiągają dojrzałość rozrodczą. Dlatego w kulturach, które przeżyły rewolucję neolityczną, kozy były często postrzegane jako symbole płodności i obfitości. W wielu społecznościach kozy składano nawet w ofierze bogom lub duchom natury, aby zapewnić ochronę plonów i kontynuację dobrobytu.
Koza była jednym z symboli Enki, boga stworzenia i mądrości w mitologii sumeryjskiej. W późniejszych społeczeństwach starożytnej Mezopotamii bóg ten, znany również jako Ea, miał inny symbol, którym była ryba. Obydwa zwierzęta odzwierciedlały związek Enki/Ea z płodnością i obfitością. Ryba zwróciła także uwagę na żywioł wody, który uznawano za źródło życia.
Niektóre z najwcześniejszych śladów symboliki kozła znajdują się w starożytnym Egipcie. W starożytnym Egipcie kozy były postrzegane jako symbole płodności i odnowy. Banebdjedeta, jednego z najstarszych znanych egipskich bogów, i jego górnoegipskiego odpowiednika, Chnuma, często kojarzono z baranami, a czasem z kozami.
Dlaczego i w jaki sposób kozy łączono z Diabłem?
Kozy, które przez starożytność były symbolem płodności, obfitości i produktywności, były kojarzone zarówno z płodnością, seksualnością, jak i zwycięstwem w starożytnej Grecji i starożytnym Rzymie. Jednak w późniejszych latach w niektórych społeczeństwach kozy nabrały demonicznego i negatywnego wizerunku. Ta negatywna „symbolika kozła” pogłębiła się, gdy kozy odgrywały negatywną rolę w mitologicznych narracjach i dziełach sztuki. Jak więc doszło do tej transformacji?
Jednym z możliwych źródeł związku kozy z demonem jest starożytny grecki bóg Pan, który miał kozie nogi, rogi i brodę. Pan był bogiem natury, dziczy i seksualności, często gonił nimfy i inne stworzenia swoimi pożądliwymi pragnieniami. Znany był także ze swojej muzyki, która potrafiła doprowadzać słuchaczy do szaleństwa i budzić strach. Słowo „panika” pochodzi od słowa „Pan”, ponieważ podobno wywoływał on nagły strach u podróżnych i żołnierzy.
Pan w mitologii starożytnej Grecji nie był przedstawiany jako złe stworzenie, ale raczej jako złośliwa istota. Jednak związek Pana z seksualnością i dzikością ostatecznie zderzył się z chrześcijaństwem i innymi wierzeniami monoteistycznymi. W rezultacie wizerunek Pana został poddany procesowi demonizacji, któremu przeszli pogańscy bogowie.
Wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa demonizowano pogańskich bogów w Europie, mając na celu ułatwienie szybkiego przyjęcia chrześcijaństwa. Pan, często przedstawiany z kozimi nogami i kozimi rogami, stał się odpowiednim wzorem dla diabła, postrzeganego jako wróg Boga i uwodziciel ludzkości, ze względu na jego dzikość i apetyt seksualny. Kozioł symbolizował także przeciwieństwo baranka, który był symbolem Jezusa i jego naśladowców. Dlatego kozioł był kojarzony z grzesznikami i buntownikami, którzy w dniu sądu mieli zostać oddzieleni od sprawiedliwych.
Kozioł ofiarny
Potencjalnego źródła relacji kozioł-diabeł można dopatrywać się także w koncepcji „kozła ofiarnego” wspomnianej w Księdze Kapłańskiej.
Rytuał kozła ofiarnego miał miejsce podczas Jom Kippur (Dnia Pojednania), jednego ze świętych dni Izraelitów. Jom Kippur, uważany za jeden z najświętszych dni w kalendarzu żydowskim, ma na celu oczyszczenie społeczności z grzechów i pojednanie z Bogiem.
W dzień Jom Kipur początkowo wybrano dwie kozy do rytuału kozła ofiarnego. Następnie przeprowadzono loterię, aby określić, który z nich zostanie złożony w ofierze Bogu, a który poniesie grzechy ludu i zostanie wysłany na pustynię. Po wyznaczeniu kóz jeden został złożony w ofierze Bogu, a drugi, symbolicznie niosąc grzechy wspólnoty, został wypuszczony na pustynię. Rytuał ten służył oczyszczeniu społeczności z jej grzechów.
Azazel
Azazel to termin, który po raz pierwszy pojawił się w Księdze Kapłańskiej w Torze. W tym kontekście używa się go w odniesieniu do istoty nadprzyrodzonej lub opuszczonego miejsca, do którego wysyłany jest kozioł ofiarny w Jom Kippur (Dzień Pojednania). Dokładne znaczenie i pochodzenie tego terminu nie są jasne. W późniejszych latach niektórzy uczeni żydowscy i chrześcijańscy zdefiniowali Azazela jako imię upadłego anioła lub demona, który nauczał ludzi zakazanej wiedzy i zepsuł ich. Interpretacja ta opiera się w dużej mierze na niekanonicznej Księdze Henocha.
Symbolika kozła w średniowieczu
Przez całe średniowiecze kozy nadal reprezentowały pogańskie wierzenia i siły demoniczne. W miarę rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa Kościół dyskredytował cechy kóz kojarzone z pogaństwem. Kozy uważano za symbole buntu i dewiacji seksualnych. Dodatkowo ich rogi porównano do rogów diabła, co jeszcze bardziej ugruntowało ich związek z ciemnymi mocami.
Koza była nie tylko symbolem szatana, była także zwierzęciem dobrze znanym w życiu wiejskim w średniowieczu. Kozy mogły przetrwać w trudnych warunkach, jeść różne rośliny i wspinać się po stromych zboczach. Byli inteligentni, ciekawscy i niezależni, co utrudniało ich kontrolowanie i szkolenie. W tym kontekście kozy często postrzegano jako towarzyszy mieszkańców wsi żyjących na obrzeżach społeczeństwa, pasterzy i pustelników.
Kozy i czary
W średniowieczu wierzono, że czarownice posiadają nadprzyrodzone moce, zajmują się magią i współpracują z diabłem. W związku z tym kozy kojarzone z Szatanem uważano także za najbliższych towarzyszek czarownic.
W średniowiecznym systemie myślowym kozy pojawiały się w rytuałach czarownic jako ofiary, wierzchowce, a nawet jako przejawy samego diabła. Kozy były także postrzegane jako partnerzy seksualni czarownic i diabła.
Podczas polowań na czarownice, które miały miejsce między XV a XVIII wiekiem, związek między czarownicami i kozami służył jako pretekst do oskarżania i palenia poszczególnych osób na stosie. Osoby podejrzane o bycie czarownicami były pytane o ich interakcje z kozami, o to, czy hodują kozy, rozmawiają z nimi lub angażują się w czynności seksualne. Kościół twierdził, że czarownice uprawiały seks z kozami, które uważano za zamaskowane demony, i używały koziej krwi, mleka, futra lub rogów do sporządzania zaklęć i mikstur.
W dzisiejszych czasach oczywiste jest, że koncepcja czarów zdystansowała się od swojego mrocznego obrazu przeszłości. Relacja między czarownicami i kozami nadal istnieje, ale obecnie jest postrzegana z bardziej pozytywnej perspektywy. Współczesne czarownice często postrzegają kozy jako symbole natury, obfitości i wolności.
Wśród współczesnych czarownic istnieje grupa wierząca w związek między kozami a energią. Kozy są postrzegane jako istoty czerpiące pozytywną energię i zapewniające czarownicom swego rodzaju duchową równowagę. Dodaje to duchowej głębi relacjom między czarownicami i kozami.
- Ramasami, J. (2021). Goat symbol indicates the Sumerian God Ea, who was the precursor to Greek god Hermes/Pan. The Indus Valley Script.
- BURHANLI, F. ORTAÇAĞ’IN GÜNAH KEÇİLERİ: CADILAR. Academia.edu.
- Wikipedia contributors. „Goat#Mythology and folklore.” Wikipedia, The Free Encyclopedia. Wikipedia, The Free Encyclopedia, 14 Feb. 2024. Web. 7 Mar. 2024.