Duizenden jaren lang hebben oerreligies en oude overtuigingen de kijk van mensen op de wereld gevormd. Van animisme en sjamanisme tot polytheïsme en voorouderverering, deze tradities bieden fascinerende inzichten in de spirituele reis van de mensheid. Hoewel moderne religies tegenwoordig een groot deel van de wereld domineren, zijn de wortels van het geloof terug te voeren op deze oude geloofssystemen.
Wat is oerreligie? Een inleiding tot oude geloofssystemen
Oerreligies zijn een diverse en complexe groep tradities die vaak geworteld zijn in specifieke geografische regio’s en culturen. Deze religies worden meestal geassocieerd met traditionele samenlevingen die vaak als primitief zijn bestempeld.
Een van de bepalende kenmerken van oerreligies is hun verbinding met de natuur. In deze geloofssystemen wordt vaak aangenomen dat natuurlijke elementen zoals dieren en planten bovennatuurlijke krachten bezitten.
In tegenstelling tot veel van de grote religies, worden oerreligies vaak gekenmerkt door hun afhankelijkheid van mondelinge overlevering. Deze religieuze tradities worden meestal doorgegeven via verhalen, mythen en liedjes.
Wanneer verschenen oerreligies?
Het is niet duidelijk wanneer oerreligies ontstonden, aangezien ze vaak worden geassocieerd met prehistorische samenlevingen die geen schriftelijke verslagen hebben nagelaten. Algemeen wordt echter aangenomen dat religieus gedrag uiterlijk tijdens het laat-paleolithicum opkwam. Het dateren van de opkomst van oerreligies in eerdere perioden wordt tegenwoordig als speculatief beschouwd, aangezien er onvoldoende bewijs is.1
Foto: Bjørn Christian Tørrissen (Wikimedia) ©️CC BY-SA 4.0
In de prehistorie leefden mensen in nomadische groepen en leefden ze van jagers-verzamelaars. In plaats van zichzelf te zien als superieur aan de natuur, ontwikkelden ze een effectieve verbinding ermee. Ze zagen zichzelf als diep verweven met de planten, dieren en andere elementen die hen omringden.
Als resultaat van hun interactie met de natuur ontwikkelden de vroege mensen natuurgerichte religieuze overtuigingen en oerreligies.
Naarmate culturele accumulatie in de loop van de tijd complexer werd en de geschreven taal begon te evolueren, ontwikkelden sommige van deze oerreligies zich en werden formeler.
Kenmerken van oerreligies
Oerreligies worden meestal gekenmerkt door het geloof in een bovennatuurlijk rijk dat buiten de fysieke wereld bestaat. Bovennatuurlijke wezens zoals goden, geesten en voorouders bewonen vaak dit spirituele rijk. Er wordt aangenomen dat deze wezens gebeurtenissen in de fysieke wereld kunnen beïnvloeden.
Oerreligies staan ook bekend om hun nauwe relatie met de natuur. Veel dingen die deel uitmaken van de natuur worden als heilig beschouwd. Geesten of goden worden meestal geassocieerd met de elementen van de natuur, zoals de zon, maan, sterren en dieren. Deze overtuigingen worden vaak beïnvloed door de natuurlijke omgeving waarin mensen leefden
| De Zweedse etnograaf en religiehistoricus Åke Hultkrantz heeft betoogd dat religie niet kan worden gedefinieerd zonder verwijzing naar het concept van het “bovennatuurlijke”.2 |
Oerreligies zijn typisch mondelinge tradities en worden van generatie op generatie doorgegeven via mond-tot-mondreclame. Ze missen vaak heilige boeken.
Bovendien hebben oerreligies vaak een sterk gemeenschappelijk element. Religieuze ceremonies worden vaak uitgevoerd door de hele gemeenschap, in plaats van door een gespecialiseerd priesterschap. Deze ceremonies dienen om de sociale banden tussen leden van de gemeenschap te versterken en om een verbinding met het spirituele rijk tot stand te brengen.
Oorspronkelijke religieuze tradities
Oerreligies zijn zeer divers en variëren sterk, afhankelijk van de specifieke cultuur en geografische regio. Hoewel velen van hen een aantal vergelijkbare kenmerken hebben, heeft elk zijn eigen unieke overtuigingen, praktijken en rituelen.
Animisme
Animisme is een geloofssysteem dat in veel culturen over de hele wereld voorkomt, waaronder veel inheemse en oerreligies. Het is gebaseerd op het idee dat alle dingen, inclusief objecten en natuurlijke elementen, een spirituele essentie of ziel bezitten.
Animistische overtuigingen houden vaak een nauwe relatie met de natuurlijke wereld en een diep respect voor het milieu in. Veel animistische culturen geloven dat het belangrijk is om in harmonie met de natuur te leven. Dit kunnen praktijken zijn zoals het aanbieden van gebeden of offers aan natuurgeesten, of het vermijden van bepaalde acties die schadelijk kunnen zijn voor het milieu.
Sjamanisme
Sjamanisme is een extatische techniek en soort religieuze praktijk die sterk varieert van cultuur tot cultuur. In het centrum van het sjamanisme staan beoefenaars, sjamanen genaamd, van wie wordt aangenomen dat ze een speciaal vermogen hebben om met geesten en goden te communiceren.
Sjamanen gebruiken sommige technieken om in een veranderde staat van bewustzijn te komen, zoals meditatie, chanten of het gebruik van psychoactieve planten. In deze staat kan de sjamaan toegang krijgen tot het spirituele rijk en communiceren met geesten en voorouders.
Sjamanen dienen vaak als genezers, waarzeggers en gidsen voor hun gemeenschap, gebruikmakend van hun vermogen om met geesten te communiceren. Ze kunnen ook ceremonies en rituelen uitvoeren om de geesten te eren.
Totemisme
Totemisme is een geloofssysteem dat een nauwe relatie tussen mens en natuur weerspiegelt. Het gaat om het gebruik van totems die als heilig worden beschouwd en dienen als symbool voor een bepaalde groep of gemeenschap.
Van totems wordt aangenomen dat ze de gemeenschap verschillende voordelen bieden, zoals bescherming, begeleiding of spirituele kracht. Leden van de gemeenschap kunnen de totem gebruiken als een symbool van hun identiteit en deze ook in hun dagelijks leven opnemen door middel van verschillende rituelen en praktijken.
Fetisjisme
Fetisjisme is een praktijk waarbij voorwerpen worden gebruikt waarvan wordt aangenomen dat ze bovennatuurlijke krachten hebben. Deze objecten worden vaak fetisjen genoemd.
Het belangrijkste verschil tussen totemisme en fetisjisme is het type object dat als heilig wordt beschouwd. In het totemisme is het heilige object meestal een dier of plant die dient als symbool voor een bepaalde groep of gemeenschap. In het fetisjisme zijn de fetisjen echter meestal levenloze objecten, zoals standbeelden of amuletten, waarvan wordt aangenomen dat ze spirituele eigenschappen hebben. Ze worden vaak gebruikt in verschillende rituelen en ceremonies om gewenste resultaten te bereiken, zoals genezing of bescherming.
Voorouderverering
Voorouderverering gaat over het respecteren van de geesten van de voorouders en hen accepteren als bewakers. Het is gebruikelijk in traditionele gemeenschappen waar voorouders als een belangrijk onderdeel van de samenleving worden beschouwd.
Bij voorouderverering worden de geesten van de overledenen geëerd en vereerd door middel van verschillende rituelen en ceremonies. Dit kunnen eten, drinken en andere geschenken zijn, evenals gebeden. Het doel van deze rituelen is om de communicatie tussen de levenden en de doden in stand te houden.
Natuurverering
Natuurverering is de erkenning en aanbidding van natuurlijke elementen zoals hemellichamen, rivieren, bergen, bomen en dieren als godheden of bovennatuurlijke krachten. Natuuraanbiddingspraktijken zijn te vinden in veel religies en tradities, waaronder animisme, sjamanisme, heidendom en Wicca. In deze tradities is de natuur niet alleen een fysieke entiteit, elk element heeft ook spirituele eigenschappen. Daarom moeten mensen de natuur niet schaden en er in harmonie mee leven.
- “Beginning Of Religion“, Ina WUNN, Numen, 47(4), 417-452[↩]
- “The Concept of the Supernatural in Primal Religion“, Åke HULTKRANTZ, History of Religions, 1983, 22:3, 231-253[↩]