Gezegenlerin adları nereden gelir? Gezegenlerin klasik mitolojideki adları nedir? Sabah ve akşam yıldızı ne anlama geliyor?
Dünya hariç Güneş Sistemi’ndeki bütün gezegenler adlarını Greko-Romen mitlerindeki tanrılardan ve tanrıçalardan almıştır. Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn gibi çok eski çağlardan beri bilinen gezegenler, fiziksel özelliklerine göre bir tanrı ya da tanrıçayla ilişkilendirilerek adlandırılmıştır. Uranüs ve Neptün gibi sonradan keşfedilen gezegenlerde de bu gelenek sürdürülmüştür.
Merkür: En Küçük Gezegen
Sağ: Mercury, Hendrick Goltzius (1577-1617)
Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür, aynı zamanda Güneş Sistemi’ndeki bilinen en küçük gezegendir. Bir Merkür günü yaklaşık 1407 saat, bir Merkür yılı ise yaklaşık 88 gün sürmektedir. Yüzey sıcaklığı -170°C ile +420°C arasında değişmektedir.
Merkür, tıpkı Venüs gibi, yalnızca Güneş doğmadan hemen önce ve Güneş battıktan hemen sonra gökyüzünde gözükebilir. Bu durum Antik Yunan’da Merkür’ün iki ayrı gök cismi olarak değerlendirilmesine neden olmuştur. Sabah yıldızı Apollon, akşam yıldızı ise Hermes olarak adlandırılmıştır.1
Sabah yıldızına adını veren Apollon, Yunan mitolojisinde Olimposlu 12 tanrıdan biridir. Sanatın, şifanın ve ışığın tanrısıdır. Genellikle lir çalan genç bir erkek olarak betimlenmiştir.
Akşam yıldızına adını veren Hermes ise tanrıların habercisi ve en hızlısı kabul edilir. Bu nedenle Güneş battıktan hemen sonra çok kısa bir süreliğine gözüken akşam yıldızına Hermes’in adının verilmesine şaşmamak gerek. O da Apollon gibi Olimposlu 12 tanrıdan biridir.
Günümüzde gezegene adını veren Merkür, Hermes’in Roma mitolojisindeki karşılığıdır. Pek çok açıdan Hermes ile ortak özellikler taşır. Antik Romalılar her 15 Mayıs Tanrı Merkür onuruna Mercuralia kutlaması düzenlerdi.
Astrolojide ve okültizmle çarşamba günü Merkür günüdür.
Venüs: Dünya’nın Kavrulan İkiz Kardeşi
Sağ: Venus with a Mirror, Tiziano Vecelli (14?? – 1576)
Güneş’e en yakın ikinci gezegen olan Venüs, karbondioksitle dolu yoğun atmosferi nedeniyle Merkür’den daha sıcaktır. Yüzey sıcaklığı 430°C ile 500°C arasında değişmektedir. Kendi ekseni etrafındaki dönüşü Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlere göre terstir, yani Venüs’te Güneş batıdan doğmaktadır. Bir diğer ilginç bilgi ise Venüs’te bir gün 243 gün, bir yıl ise 225 gün sürmektedir. Yani Venüs’teyseniz bir gün içinde iki kez yılbaşı kutlayabilirsiniz.
Venüs, tıpkı Merkür gibi, yalnızca Güneş doğmadan hemen önce ve Güneş doğduktan hemen sonra gözükür. Ancak çok parlak olduğundan gözlemlenmesi Merkür’e göre daha kolaydır. “Sabah yıldızı” ve “akşam yıldızı” terimleri Venüs için de kullanılmaktadır.
Antik Yunanlılar sabah gözüken Venüs’e Phosphorus, akşam gözüken Venüs’e Hesperus adını koydular. Daha sonra bu terimler aynen Romalaştırıldı ve Phosphorus’un yerini Lucifer, Hesperus’un yerini Vesper aldı.
Lucifer, ışık getiren (light bringer) demektir.
Bu iki gök cisminin aslında tek bir gezegen olduğunun kanıtlanmasından sonra bir süre daha Lucifer ve Vesper adları kullanılmıştır. Ancak sonunda gezegene, ışıltılı parlaklığından dolayı Roma aşk ve güzellik tanrıçası Venüs‘ün adı verilmiştir.
Yunan mitolojisindeki Afrodit ile pek çok ortak özellik taşıyan Venüs; Helenistik ve Roma sanatında genellikle çıplak bir kadın olarak betimlenmiştir.
Astrolojide ve okültizmde cuma günü Venüs günüdür.
Mars: Kızıl Gezegen
Sağ: Resting Mars, Diego Velázquez (1599 – 1660)
Dünya’dan sonra Güneş’e en yakın gezegen olan Mars’ta bir gün 24 saat 37 dakika sürmektedir. Bu açıdan Dünya’ya oldukça benzemektedir. Ancak bir Mars yılı yaklaşık 687 gündür. Yüzey sıcaklığı -110°C ile +35°C arasında değişmektedir.
Mars, yüzeyindeki demir oksitten dolayı Kızıl Gezegen olarak da bilinmektedir. Bu yönüyle her zaman eski çağlardaki insanların dikkatini çekmiştir.
Antik Yunanlılar Mars’ı renginden dolayı kanla ilişkilendirmiş ve gezegene Zeus ile Hera’nın oğlu, savaş tanrısı Ares‘in adını vermiştir.
Kaşgarlı Mahmut’a göre Kızıl Gezegen’in Eski Türkçe’deki karşılığı Bakır Sokım’dır.
Romalıların Yunanistan’ı fethetmesiyle Roma tanrılarından Mars, Ares’le özdeşleştirildi ve Kızıl Gezegen’e Mars adı verildi.
Tanrı Mars, efsaneye göre Roma’nın kurucusu olan Romulus ve Remus’un babasıdır.
Astrolojide ve okültizmde salı günü Mars günüdür.
Jüpiter: Bir Gaz Devi
Sağ: Jüpiter Heykeli, Museo del Prado, İspanya
Güneş’e en yakın beşinci gezegen olan Jüpiter, aynı zamanda Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegendir. Bir Jüpiter yılı yaklaşık 4333 gün sürmektedir.
Güneş Sistemi’nin bu en büyük gezegenine, Roma mitolojisinde tanrıların kralı ve gökyüzü tanrısı olan Jüpiter‘in adı verilmiştir.
Tanrı Jüpiter’in Yunan mitolojisindeki karşılığı Zeus‘tur. Her ikisi de kendi dönemlerinin en önemli tanrılarıdır ve genellikle ellerinde bir yıldırımla betimlenmişlerdir.
Astrolojide ve okültizmde perşembe günü Jüpiter günüdür.
Satürn: Halkalı Gezegen
Sağ: Saturn, Peter Paul Rubens (1577 – 1640)
Güneş’e en yakın altıncı gezegen olan Satürn’de bir yıl 10759 gün, yani yaklaşık 29.5 yıl sürmektedir. Güneş Sistemi’nin en büyük ikinci gezegeni olmasına rağmen yoğunluğu sudan düşüktür. Yani Satürn’ü bir denizin üstüne bırakabilseydik batmazdı.
Çıplak gözle görülebildiği için insanoğlu Satürn’ü çok eski çağlardan beri bilmektedir. Antik Yunanlılar bu gezegene hasat tanrısı Kronos‘un adını vermiştir. Genellikle elinde bir tırpan ya da orakla resmedilen Kronos, öz oğlu Zeus tarafından tahttan indirilmiştir.
Kronos’un Roma mitolojisindeki karşılığı Satürn‘dür. Romalılar da Yunanlılardan esinlenerek bu gezegene Satürn’ün adını vermiştir.
Romalılar her Aralık Tanrı Satürn onuruna Satürnalia Festivali düzenlemiştir.
Ayrıca bakınız: Nardugan Bayramı Nedir? Noel Ve Yule ile Bir İlişkisi Var Mı?
Astrolojide ve okültizmde cumartesi günü Satürn günüdür.
Uranüs
Sağ: Uranus and the Dance of the Stars, Karl Friedrich Schinkel (1781 – 1841)
Güneş’e en yakın yedinci gezegen olan Uranüs’te bir yıl 30688 gün, yani yaklaşık 84 yıl sürmektedir. -220°C dereceleri bulan yüzey sıcaklığıyla Güneş Sistemi’ndeki en soğuk gezegenlerden biridir.
Çıplak gözle zor da olsa görülebilen Uranüs, çağlar boyu bir yıldız sanılmıştır. 18. yüzyılın sonlarında ise onun bir yıldız değil gezegen olduğu kanıtlanmıştır.
Gezegene adını veren Uranüs, Yunan mitolojisindeki ilk tanrılardan biridir ve gökyüzünün kişileştirilmiş hâlidir. Gaia’nın hem oğlu hem kocasıdır.
Gaia’dan pek çok çocuğu olan Uranus onlardan nefret edince Gaia kocasına bir tuzak kurmuştur. Uranüs, Gaia ile yatmaya gelince öz oğlu Kronos, bir orakla babasını iğdiş etmiştir. Bu olaydan sonra Kronos’un egemenliği başlamış ve Uranüs önemini yitirmiştir.
Neptün
Sağ: Andrea Doria as Neptun, Angelo Bronzino (1503 – 1572)
Güneş’e en yakın sekizinci gezegen olan Neptün’de bir yıl 60182 gün, yani yaklaşık 165 yıl sürmektedir. Pek çok yönden Uranüs’e benzeyen gezegen önceleri bir yıldız sanılmış, 19. yüzyıl ortalarında ise gezegen olduğu keşfedilmiştir. Gezegene mavi rengini veren madde yüzeyindeki metandır.2
Ad konusunda uzun süren bir tartışma döneminden sonra gelenek korunmuş ve bu mavi gezegene Roma mitolojisindeki denizler tanrısı Neptün‘ün adı verilmiştir.
Neptün genellikle üç dişli bir mızrak (trident) tutan sakallı biri olarak betimlenir. Yunan mitolojisindeki karşılığı Poseidon‘dur.
Neptün Ötesi Nesneler
Plüton – 2006’da gezegenlikten çıkarılan ve artık Neptün ötesi cüce gezegen sayılan Plüton, Güneş çevresindeki bir turunu 248 yılda tamamlamaktadır. Adını Greko-Romen mitlerinde yer altının yöneticisi olan Plüton’dan almıştır. Plüton çoğu kez Hades’le aynı görülür.
Eris – Neptün ötesi cüce gezegenlerden biridir. Güneş çevresindeki bir turunu 559 yılda tamamlamaktadır. Adını Yunan mitolojisindeki anlaşmazlık, çekişme ve fitne tanrıçası Eris’ten almıştır. Roma mitolojisindeki karşılığı Discordia’dır.
Neptün ötesi diğer nesnelerden Haumea ve Makemake adlarını farklı mitolojilerden almıştır.
