Motyw wampirów ma długą historię w kinie. Opowieści o tych istotach, żyjących poprzez ssanie krwi ludzi, zaczęły przyciągać znaczną uwagę w literaturze i kulturze popularnej pod koniec XIX wieku. Narodziny filmów o wampirach datowane są na wczesne lata XX wieku. Wczesne filmy o wampirach często łączyły wampiry z groteskowym, dzikim i niezdrowym wyglądem. Pod tym względem najbardziej znaczącym przykładem jest niewątpliwie Nosferatu.
Kształtowanie się koncepcji wampira w sztuce i literaturze
Koncepcja wampirów, znajdująca swoje miejsce z unikalnymi interpretacjami w mitologicznych doktrynach różnych kultur i geografii na przestrzeni procesu historycznego, jest tematem poruszanym zarówno w antropologii kulturowej, jak i badaniach artystycznych.
Wampiry to ogólnie istoty nadprzyrodzone, które wstają z martwych, żywią się krwią, śpią w ciągu dnia i polują w nocy. Mają awersje do światła słonecznego, czosnku, srebra i świętych symboli. Choć często przyjmują ludzką postać, potrafią przekształcać się w zwierzęta, takie jak nietoperze, wilki czy myszy, oraz wpływać na myśli ludzi, demonstrując swoje hipnotyczne i mistyczne moce.
Chociaż dokładne pochodzenie koncepcji wampira nie może być jednoznacznie określone, ślady istot przypominających wampiry znajdują się w starożytnych kulturach, takich jak egipska, grecka, rzymska, indyjska, chińska, japońska i turecka. Na przykład postacie takie jak Sekhmet w mitologii egipskiej, Lamashtu w mitologii mezopotamskiej, Empusa w mitologii greckiej, Strix w mitologii rzymskiej, Vetala w folklorze indyjskim, Jiangshi w chińskich legendach, Kasha w japońskim folklorze oraz Ubır w mitologii tureckiej są przykładami istot, które można utożsamiać z koncepcją wampira.
Rozpowszechnienie się koncepcji wampira w Europie nabrało impetu od średniowiecza. Kontynent ten był dotknięty niszczycielskimi wybuchami dżumy, nieustannymi konfliktami i wojnami, głodem, biedą, ignorancją oraz różnymi elementami mistycznymi. Wszystkie te czynniki przyczyniły się do kształtowania koncepcji wampira w umysłach ludzi. Na przykład, gdy otwierano groby osób zmarłych z różnych przyczyn, niektóre ciała obserwowano z wydłużonymi włosami, paznokciami i brodami, zaczerwienionymi twarzami, krwawiącymi ustami, otwartymi oczami i giętkimi ciałami. To prowadziło do przekonania wśród ludności, że pewne ciała wstają w nocy, ssą krew żywych i rozprzestrzeniają choroby.
Koncepcja wampira zagościła w literaturze w XVIII wieku i zdobyła popularność w XIX wieku w ramach ruchu literackiego gotyku. Kluczowe przykłady to „Wampir” Johna Polidoriego z 1819 roku, „Carmilla” Josepha Sheridana Le Fanu z 1872 roku oraz „Drakula” Brma Stokera z 1897 roku.
Dracula: Kultowa powieść grozy Brama Stokera
Chociaż napisano setki powieści o wampirach, to Drakula nadal jest pierwszym imieniem, które przychodzi na myśl, gdy myśli się o terminie „wampir”.
Stworzony przez irlandzkiego autora Brma Stokera, Drakula to szlachetny, bogaty, a nawet charyzmatyczny hrabia mieszkający w Siedmiogrodzie, jednocześnie dziki, bezlitosny, okrutny i przerażający. Historia rozpoczyna się od podróży młodego agenta nieruchomości, Jonathana Harkera, z Londynu do zamku Drakuli. Podczas pobytu Harkera w zamku hrabiego, dochodzi do wielu dziwnych wydarzeń. Niemniej jednak udaje mu się uciec z mrocznego środowiska, a historia kontynuuje się podróżą Drakuli do Londynu.
W Anglii historia skupia się na narzeczonej Harkera, Minie, i jej przyjaciółce Lucy. Drakula, napędzany rodzajem obsesyjnej miłości do Miny Murray, dąży do posiadania jej i przemiany w wampira. Grupa pod przewodnictwem Profesora Abrahama Van Helsinga, który zdaje sobie sprawę z wampirycznej natury Drakuli, stara się przeciwstawić złu Drakuli i chronić swoich bliskich.
Temat wampirów w kinie i wczesnych filmach o wampirach
Od czasu swojego wynalezienia, kino zdobyło zainteresowanie ludzi, a do dzisiaj wyprodukowano niezliczone filmy różnych gatunków. Wśród tej różnorodności jednym z najpopularniejszych gatunków są filmy grozy.
Głównym celem filmów grozy jest wywoływanie uczuć strachu, terroru, niepokoju i napięcia u widzów. Dlatego motyw wampirów jest niezwykle skutecznym wyborem dla scenarzystów filmów grozy. Żądzę krwi i tajemniczą przeszłość wampirów tworzą wśród widzów poczucie ciekawości i napiętej atmosfery. Nadnaturalne moce wampirów pobudzają wyobraźnię widzów, otwierając drzwi do mrocznego i fantastycznego świata.
Filmy o tematyce wampirycznej zaczęły swoje pierwsze kroki w kinie w latach 1910. Jednak z powodu ograniczonych budżetów i wpływu produkcji w tym okresie, pierwszym znaczącym filmem o wampirach uważa się powszechnie „Nosferatu – Eine Symphonie des Grauens” (Nosferatu: Symfonia grozy), wydany w 1922 roku.
| Film | Rok | Czas trwania | Reżyser |
|---|---|---|---|
| The Vampire | 1913 | 38 minut | Robert G. Vignola |
| A Fool There Was | 1915 | 67 minut | Frank Powell |
| Les Vampires | 1915-1916 | 421 minut | Louis Feuillade |
| Nächte des Grauens | 1917 | 56 minut | Arthur Robison |
| Drakula Halála | 1921 | 65 minut | Károly Lajthay |
(Okres przed Nosferatu)
Nosferatu: Symfonia grozy
„Nosferatu” to kinowy klasyk, który powstał, czerpiąc inspirację z ikonicznego dzieła Brma Stokera, „Drakula”. Jednak z powodu niemożności uzyskania praw autorskich do powieści Brma Stokera, zmieniono nazwy postaci, lokalizacje oraz dokonano pewnych modyfikacji w fabule. Pomimo tych zmian, Florence Stoker, wdowa po Brmie Stokerze, próbowała prawnie powstrzymać film i zażądała zniszczenia wszystkich kopii. Jednakże to żądanie nigdy nie zostało zrealizowane, a kopie filmu zdołały przetrwać do dnia dzisiejszego.
Film, wyreżyserowany przez niemieckiego filmowca Friedricha Wilhelma Murnaua, miał scenariusz napisany przez Henrika Galeena. Max Schreck zagrał postać hrabiego Orloka w filmie. Enrico Dieckmann i Albin Grau byli producentami filmu, a Fritz Arno Wagner odpowiadał za zdjęcia, a Albin Grau za scenografię. Wśród pozostałych członków obsady byli Gustav von Wangenheim, Greta Schröder, Alexander Granach, Georg H. Schnell, Ruth Landshoff, Wolfgang Heinz, Albert Venohr i John Gottowt.
„Nosferatu” jest uważany przez wielu krytyków filmowych za pierwszy popularny film o wampirach w historii kina. Ta około 94-minutowa produkcja podchodzi do koncepcji wampira w inny sposób niż „Drakula” Brma Stokera, przedstawiając go bardziej jako potwora, zwierzę, demona lub chorobę.
W powieści „Drakula” Brma Stokera hrabia Drakula pochodzi z szlacheckiej rodziny z Siedmiogrodu. Generalnie kojarzony z bogactwem i szlachetnością, jest w pewnym sensie „arystokratycznym” wampirem. Ten wampir wypełniony jest unikalną grzecznością, a każdy ruch wydaje się delikatnie opracowany. Zajmuje się nie tylko ssaniem krwi, ale także wpływaniem na wszystko wokół siebie swoją elegancją i szlachetnością. Odziany w ubrania migoczące w ciemności nocy i poruszający się powoli, dominuje nad nocą jak cień.
Z drugiej strony hrabia Orlok to istota całkowicie odizolowana od ludzkości, cywilizacji, kultury i społeczeństwa. Jest niezwykle brzydki, przerażający i dziki, zerwał wszelkie więzi z ludzkimi wartościami, normami i konwencjami. Jego istnienie wydaje się być jak istnienie obcego z innej rzeczywistości, ponieważ odrzuca wszelkie wartości i normy, do których ludzie są przyzwyczajeni. Pod tym względem można go porównać do postaci Mr. Hyde’a, stworzonej przez szkockiego pisarza Roberta Louisa Stevensona.
Hrabia Orlok wydaje się pojawić jakby z najgłębszych zakamarków ciemności. Jego twarz i ciało wydają się dziwaczne i przerażające dla ludzkiego oka. W przeciwieństwie do Drakuli, który posiada atrakcyjną elegancję, hrabia Orlok pozbawiony jest jakiejkolwiek ujmującej czarującej cechy i prezentuje przerażający wygląd przy każdym spojrzeniu. Odbiegając od dominującego mitu wampirycznego ustalonego od czasów Drakuli, odzwierciedla wampiryzm w bardziej prymitywny, dziki i odpychający sposób.
Atmosfera epoki również odegrała decydującą rolę w tym, że „Nosferatu” przyjął perspektywę koncepcji wampira, która odbiegała od romantyzmu. Film został nakręcony w Niemczech w latach 20. XX wieku, po zakończeniu I wojny światowej i ustanowieniu Republiki Weimarskiej. Rozgrywał się w okresie naznaczonym kryzysami, konfliktami, problemami, zmianami, poszukiwaniami i innowacjami w różnych dziedzinach, takich jak polityka, ekonomia, socjologia, kultura, psychologia, sztuka, literatura, nauka, technologia, estetyka i etyka. W tym kontekście, korzystając z estetycznego języka niemieckiego ekspresjonizmu, który przeżywał swój złoty wiek, film skutecznie odzwierciedlił życie, myśli, emocje, przekonania i lęki ludzi tamtej epoki.
Ekspresjonizm niemiecki to ruch artystyczny, który nie przedstawia rzeczywistości zgodnie z obiektywnymi, racjonalnymi i logicznymi kryteriami, lecz raczej odzwierciedla, interpretuje i krytykuje ją w sposób subiektywny, irracjonalny, emocjonalny, psychologiczny, a nawet fantastyczny, nadprzyrodzony, symboliczny i metaforyczny. W filmach inspirowanych ekspresjonizmem niemieckim najbardziej charakterystyczne są wyraźne kontrasty, zniekształcone geometrie oraz zabawy światłem i cieniem. W tym sensie można powiedzieć, że „Nosferatu” skutecznie stworzył potężną atmosferę filmową, wykorzystując te elementy estetyczne.
„Nosferatu” jest również niezwykle udanym filmem pod względem aktorstwa. Zgodnie z estetyką kina niemego skutecznie wykorzystuje opowiadanie wizualne, osiągając zrównoważoną narrację poprzez wyraz twarzy postaci i aranżacje scen. Szczególnie godne uwagi jest przedstawienie Maxa Schrecka w roli hrabiego Orloka, przyciągające uwagę jego emocjonalnymi wyrazami i gestami twarzy. Schreck odegrał rolę wampira tak przekonująco i realistycznie, że krążyły wśród ludzi pogłoski sugerujące, że jest prawdziwym wampirem, który nie używa makijażu ani kostiumów, ale autentycznie gryzie, zabija i pije krew innych.
„Nosferatu” można uznać za arcydzieło, które pozostawiło swoje piętno w historii kina. Film tak skutecznie poradził sobie z koncepcją wampira, że stał się nie tylko inspiracją dla innych filmów grozy, ale także zdobył uznanie każdego zainteresowanego kinem. Mistrzostwo techniczne reżysera, imponujące występy aktorskie oraz estetyczne zrozumienie ekspresjonizmu niemieckiego uczyniły z „Nosferatu” nieśmiertelne dzieło sztuki. Co jeszcze może oznaczać, że po ponad 100 latach nadal potrafi wywierać trwały wpływ?
Gdzie kręcono Nosferatu?
Film był głównie kręcony w stolicy Niemiec, w Berlinie. Niektóre sceny zostały sfilmowane w regionie Žilina na Słowacji, ozdobionym swoimi mistycznymi pięknościami.
Co znaczy Nosferatu?
Istnieją opinie sugerujące, że termin „Nosferatu” wywodzi się od słowa w języku rumuńskim oznaczającego „wampira” lub od słowa w języku starożytnej greki oznaczającego „roznosiciela chorób”. Niemniej jednak, nie ma jeszcze zgody w tej kwestii.
Czy Nosferatu jest domeną publiczną?
Tak, prawa autorskie do filmu „Nosferatu” z 1922 roku wygasły. Dlatego teraz jest on w domenie publicznej w wielu krajach. Oznacza to, że każdy może korzystać z tego filmu. Niemniej jednak zaleca się sprawdzenie polityk dotyczących praw autorskich w różnych krajach, ponieważ mogą się one zmieniać w czasie.
Czy Nosferatu zostało zakazane w Szwecji?
Tak, ciekawym faktem jest to, że „Nosferatu” był zakazany w Szwecji do 1972 roku z powodu swoich skrajnych elementów horroru.
- Nosferatu, eine Symphonie des Grauens. IMDb.
- Nosferatu. Rotten Tomatoes.
- Nosferatu. AllMovie
- Wikipedia contributors. (2024, January 24). Nosferatu. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 07:36, January 25, 2024