Mamuty… Dla jednych słodkie, dla innych przerażające. Mamuty, które odgrywały ważną rolę w codziennym życiu naszych paleolitycznych przodków, wyginęły dawno temu. Ale głębokie ślady, jakie pozostawili w pamięci społecznej, nie straciły całkowicie swojej mocy nawet dzisiaj.
O mamutach
Mamuty, rodzaj rodziny Elephantidae, taksonomicznie należą do tej samej rodziny co słonie.
Mamuty były przerażającymi zwierzętami dla ludzi z epoki kamiennej ze względu na ich ogromne rozmiary. Ale głód zawsze przezwyciężał strach. Mamuty były jednym z podstawowych stworzeń zaspokajających zapotrzebowanie na białko zarówno neandertalczyków, jak i współczesnych ludzi. Ponadto futra mamutów pomogły zaspokoić wiele ludzkich potrzeb, takich jak ogrzewanie i schronienie. Ponadto futra były dość funkcjonalne. Ponieważ w epoce lodowcowej, w wyniku adaptacji klimatycznej, sierść mamutów stała się dość długa, a warstwa tłuszczu w ich futrze stała się grubsza.
Mamuty były jednymi z najczęściej upolowanych zwierząt na terenach położonych bliżej północy. Do tego stopnia, że jedną z dwóch głównych hipotez dotyczących wyginięcia mamutów jest przełowienie. Drugi to zmiany klimatyczne, które możemy również określić jako globalne ocieplenie.
Kiedy wyginęły mamuty?
Mamuty pojawiły się w epoce pliocenu, około pięciu milionów lat temu. Oznacza to, że mamuty dzielą tę samą ziemię co wszystkie gatunki ludzkie, od Homo habilis do Homo sapiens. Jednak większość mamutów wyginęła w okresie preborealnym, około 10 300 do 9 000 lat temu. Tylko bardzo mała populacja przetrwała na wyspie Saint Paul na Alasce do około 5750 lat temu i na wyspie Wrangla w Rosji do 4000 lat temu.
Mamuty w sztuce paleolitu
Malowidła naskalne i petroglify zawierają ważne wskazówki dotyczące relacji ludzi ze zwierzętami. Można powiedzieć, że symbolika zwierzęca zajmuje bardzo ważne miejsce, zwłaszcza w malowidłach naskalnych górnego paleolitu.
Oczywiście nie można było oczekiwać, że lud paleolityczny, prowadzący tryb życia łowiecko-zbierackiego i zależny od natury, nie włączył mamutów do swojej sztuki. W związku z tym nie powinno dziwić znalezienie malowideł mamutów w wielu jaskiniach na całym świecie.
Mamuty, jedno z popularnych symbolicznych zwierząt okresu paleolitu, zajmowały szczególnie ważne miejsce w sztuce jaskiniowej. Podczas gdy większość rysunków była prostymi liniami, niektóre były pomysłowo szczegółowe w formie.1
Niektóre z gigantycznych rysunków zostały wykonane z marzanny, inne z materiału przypominającego patyk lub wyrzeźbione palcem w miękkiej powierzchni.
Chociaż istnieją pewne podobieństwa między rysunkami mamutów z górnego paleolitu, można powiedzieć, że nie ma wspólnego wzoru. Warto zauważyć, że nawet w jaskiniach, które są bardzo blisko siebie, malowidła mogą różnić się stylistycznie. Widać jednak, że w omawianych obrazach dominuje wrażenie ruchu. Niektóre rysunki są wykonane z kości słoniowej, a niektóre bez kości słoniowej.
Większość zwierząt narysowanych na ścianach jaskiń w okresie górnego paleolitu to mamuty, lwy, nosorożce, konie, żubry, kozy górskie, tury i jelenie.
Dzieła o tematyce mamuta w sztuce górnego paleolitu to nie tylko malowidła naskalne. Mamuty były również tematem sztuki przenośnej. Około 7-centymetrowa płaskorzeźba przedstawiająca mamuta znaleziona w pobliżu Brna w Czechach została datowana na 28 000/22 000 lat temu.
Mity i wierzenia ludowe o mamutach
W wyniku interakcji mamut-człowiek mamuty pozostawiły głębokie psychologiczne ślady w pamięci społecznej ludzi z epoki kamienia. Jest to widoczne zarówno w malowidłach naskalnych, jak i narracjach mitologicznych. W mitologii północnoamerykańskiej, europejskiej i turecko-syberyjskiej istniało wiele wierzeń na temat mamutów i mitologicznych stworzeń podobnych do mamutów.2
Biorąc pod uwagę syberyjski klimat, nic dziwnego, że dzięki zamarzniętej glebie znaleziono wiele nienaruszonych szczątków mamutów. Jednak wysiłki miejscowej ludności, aby zrozumieć szczątki mamuta, doprowadziły do powstania nowych mitów i wierzeń ludowych. Niektóre szczątki mamutów znalezione w Rosji zostały zinterpretowane przez miejscowych jako słonie bojowe Aleksandra Wielkiego.
Według opowieści z północnej Syberii, pewnego dnia dwóch mężczyzn znalazło dwa zęby mamuta wystające z ziemi. Grają na bębnach i wypowiadają zaklęcia, a mamut nagle pokrywa się mięsem. Wszyscy ludzie jedzą to pożywne mięso przez całą zimę. Kiedy kości są pozbawione całego mięsa, są ponownie składane. Dzięki magii kości ponownie pokrywają się świeżym mięsem.
Inny interesujący pogląd na temat mamutów można znaleźć w mitologii tureckiej. Według wierzeń ludowych społeczności tureckich żyjących na Syberii, mamuty zostały zabrane pod ziemię, by służyły Erlikowi Hanowi, bóstwu podziemi z mitologii tureckiej. Mamuty, które nie chcą służyć Erlikowi Hanowi i próbują uciec na ziemię, są karane zamrożeniem i skazywane na śmierć. Wskazują na to zwłoki mamutów znalezione w syberyjskiej tajdze. Tak więc, zgodnie z tureckimi wierzeniami ludowymi z północno-wschodniej Syberii, mamuty tak naprawdę nie wyginęły. Nadal żyją pod ziemią, aby służyć Erlikowi Hanowi. Jeśli to nazywa się życiem, oczywiście…
- „Le mammouth dans l’art paléolithique„, Patrick PAILLET & Sibylle WOLF, L’Anthropologie, Volume 122, Issue 3, June-August 2018, p. 522-545[↩]
- Mythological Beings Based On Mammoths, Petr JANDACEK & Louise JANDACEK[↩]