Niedawne badanie opublikowane w Plos One zakwestionowało od dawna panujące przekonanie, że mężczyźni wyłącznie polują, podczas gdy kobiety gromadzą się w społecznościach łowców-zbieraczy.1
Badanie, w którym zebrano dane z raportów etnograficznych społeczności żerujących na całym świecie, wykazało, że kobiety aktywnie uczestniczą w polowaniach w większości tych społeczności.
Przez stulecia dominujący pogląd w naukach społecznych i dyskursie publicznym przedstawiał różne role mężczyzn i kobiet w społeczeństwach łowców-zbieraczy. Dominujące przekonanie, że kobiety zajmowały się głównie wychowywaniem dzieci i zbieractwem, podczas gdy mężczyźni polowali, było zakorzenione w przekonaniu, że te czynności naturalnie są zgodne z ich mocnymi stronami i rolami. Postrzeganie to było zakorzenione w obserwacjach tradycyjnych społeczeństw, w których mężczyźni podejmowali się polowania w celu zdobycia pożywienia, podczas gdy kobiety brały udział w zbieraniu zasobów roślinnych i opiece nad dziećmi.
Uważano, że te działania są zgodne z rzekomymi wrodzonymi cechami opiekuńczymi kobiet, ponieważ obejmowały pielęgnowanie potomstwa i gromadzenie niezbędnych zasobów dla społeczności.
Ponadto cechy związane z płcią, takie jak mężczyźni wykazujący zmniejszoną ekspresję emocjonalną i zwiększoną agresję, podczas gdy kobiety wykazywały zachowanie opiekuńcze i skoncentrowane zainteresowanie dziećmi, były powszechnie kojarzone z tymi domniemanymi rolami płciowymi. Jednak ostatnie odkrycia i ponowna ocena dowodów archeologicznych i etnograficznych podważają ten długotrwały paradygmat, podkreślając możliwości adaptacji i różnorodność strategii utrzymania w społeczeństwach żerujących.
Odkrycia zmieniające zasady gry
Jedno z najważniejszych odkryć podważających tradycyjne wierzenia pochodzi z liczącego 9000 lat miejsca pochówku w Wilamaya Patjxa w Peru, położonego na wyżynach andyjskich. Wraz z dorosłą kobietą archeolodzy odkryli skrzynkę z narzędziami myśliwskimi składającą się z kamiennych pocisków i sprzętu do obróbki zwierząt. Podczas gdy kamienne pociski zakopane razem z samcami są często interpretowane jako narzędzia myśliwskie, ich związek z samicami budził w przeszłości wątpliwości. Jednak ten konkretny pochówek dostarczył jasnych i przekonujących dowodów na to, że myśliwe kobiety aktywnie angażowały się w polowania.
Obok myślistwa stereotypem było kojarzenie narzędzi związanych z działaniami wojennymi z pochówkami męskimi. Jednak ostatnie odkrycia ujawniły wiele przypadków, w których kobiety były chowane obok broni i wyposażenia wojowników. W Szwecji pochówek, który prawdopodobnie należał do męskiego wojownika Wikingów, został potwierdzony przez genomikę jako pochówek kobiety. Podobnie, 2500-letnie miejsce pochówku w Eurazji zawierało cztery kobiety połączone z bronią, co wskazuje na występowanie kobiet-wojowników wśród Scytów. Te anegdoty pokazują wzorzec zaangażowania kobiet w broń i narzędzia tradycyjnie określane jako „brutalne”, podważając uprzedzenia w interpretacji dowodów archeologicznych.
Nagromadzenie tych niezwykłych odkryć podsyciło ponowne zainteresowanie badaniem skomplikowanych struktur organizacyjnych społeczeństw w okresie holocenu. Odkrycia te służą jako katalizator dalszych badań mających na celu odkrycie złożonej dynamiki społecznej, która charakteryzowała społeczności ludzkie w tej kluczowej epoce.
Niniejsze badanie ma na celu wypełnienie luki badawczej poprzez zbadanie strategii utrzymania grup żerujących na całym świecie i rzucenie światła na podział pracy między kobietami i mężczyznami w tych społeczeństwach. Naukowcy stawiają hipotezę, że większość społeczności łowców-zbieraczy oczekuje, że kobiety będą uczestniczyć w strategiach łowieckich, kwestionując dominujący paradygmat ról płciowych związanych z płcią w pozyskiwaniu pracy na własne potrzeby.
Aby zbadać tę hipotezę, naukowcy skompilowali dane z raportów etnograficznych na temat społeczności łowców-zbieraczy na całym świecie, koncentrując się na ich działalności związanej z utrzymaniem i zaangażowaniu kobiet w polowania. W badaniu przeanalizowano 391 społeczności żerujących, z wyraźnymi danymi na temat polowań uzyskanymi dla 63 z tych społeczności. Dane zawierały informacje o stopniu udziału kobiet w polowaniach, typie polowania oraz obecności kobiet polujących z dziećmi i psami.
Wyniki analizy są uderzające. Spośród 63 badanych społeczeństw dokumentację polowań kobiet znaleziono w 50 społeczeństwach, co stanowi przytłaczającą 79% grup. Dalsza analiza wykazała, że w 87% społeczeństw, dla których dostępne są dane, polowania kobiet były raczej zamierzone niż oportunistyczne. Podważa to przekonanie, że kobiety towarzyszą mężczyznom podczas wypraw myśliwskich tylko w celu zaniesienia zdobyczy do domu, i podkreśla ich aktywne zaangażowanie w proces polowania.
Badanie ujawniło ponadto, że kobiety stosują różne strategie i narzędzia łowieckie, różniące się od tych stosowanych przez mężczyzn. Kobiety same w sobie są utalentowanymi myśliwymi i wykazują elastyczność w swoich metodach polowania. Na przykład wśród ludu Agta na Filipinach kobiety preferują połączenie polowania z nożami, łukami i strzałami. Współpracują również z różnymi partnerami, w tym innymi kobietami, dziećmi i psami. Natomiast mężczyźni polują głównie samotnie lub z jednym partnerem.
Wbrew przekonaniu, że udział kobiet w polowaniach jest utrudniony przez obowiązki związane z opieką nad dziećmi, w badaniu znaleziono dowody na to, że kobiety nosiły niemowlęta i dzieci podczas wypraw myśliwskich.
Naukowcy twierdzą, że odkrycia te niosą ze sobą znaczące implikacje dla tego, jak interpretujemy dowody archeologiczne i rozumiemy kultury przetrwania człowieka. Kwestionując konwencjonalny paradygmat łowców-zbieraczy, badanie wzywa do przyjęcia nowych ram, które uznają różnorodne strategie i możliwości adaptacji praktyk ludzkich. Ta zmiana pozwoli nam lepiej zrozumieć przeszłość naszych przodków.
Rola myśliwych kobiet w społeczeństwach łowców-zbieraczy
Społeczeństwa łowiecko-zbierackie ze swej natury charakteryzują się ścisłym związkiem ze środowiskiem naturalnym. Przetrwanie zależy od możliwości zabezpieczenia zasobów żywności, a podział pracy jest niezbędny dla ogólnego sukcesu społeczności. Jednak ten podział pracy nie jest ściśle określony przez płeć; raczej wpływa na to kombinacja czynników, w tym warunki ekologiczne, praktyki kulturowe i indywidualne zdolności.
Chociaż prawdą jest, że w niektórych społeczeństwach łowiecko-zbierackich mężczyźni częściej angażują się w polowania, nie jest to domena wyłączna. Kobiety często wnoszą znaczący wkład w polowania swoich społeczności. Mogą uczestniczyć w polowaniach kooperacyjnych, współpracując z mężczyznami w celu chwytania zwierzyny łownej i zapewniania wyżywienia grupie. Aktywne zaangażowanie kobiet w działalność łowiecką podważa pogląd, że łowiectwo jest wyłącznie męską rolą i podkreśla współpracę i współzależność w tych społeczeństwach.
Co więcej, role pełnione przez mężczyzn i kobiety w społecznościach łowców-zbieraczy wykraczają poza łowiectwo i zbieractwo. Kobiety odgrywają kluczową rolę w opiece nad dziećmi, przekazywaniu wiedzy kulturowej i utrzymywaniu spójności społecznej. Posiadają dogłębną wiedzę na temat lokalnych zasobów roślinnych, ich zastosowań i właściwości leczniczych. Ta wiedza jest niezbędna dla przetrwania i dobrobytu społeczności.
Należy zauważyć, że podział pracy w społeczeństwach łowców-zbieraczy nie jest stały ani sztywny. Role mogą się różnić w zależności od czynników, takich jak wiek, indywidualne umiejętności i specyficzne konteksty kulturowe. Dzieci uczą się umiejętności i zdobywają wiedzę poprzez obserwację, uczestnictwo i wskazówki członków społeczności obu płci. To elastyczne podejście do ról związanych z płcią pozwala na rozwój zróżnicowanego zestawu umiejętności w ramach społeczności i sprzyja poczuciu współzależności i współpracy.
Badanie ról płciowych w społeczeństwach łowców-zbieraczy rzuca wyzwanie dominującym poglądom na temat płci i podkreśla znaczenie czynników kulturowych i kontekstowych w kształtowaniu tych ról. Zamiast akceptować binarne rozumienie płci, społeczeństwa te często wykazują bardziej płynne i elastyczne podejście. Brak ścisłych podziałów płciowych w tych społeczeństwach sugeruje, że role płciowe są konstrukcjami społecznymi, na które wpływają normy i praktyki kulturowe.
- „The Myth of Man the Hunter: Women’s…ethnographic contexts„, Abigail Anderson, Sophia Chilczuk, Kaylie Nelson, Roxanne Ruther, Cara Wall-Scheffler, PLOS ONE, June 28, 2023^