In de nasleep van de ingrijpende omwenteling veroorzaakt door de Tweede Wereldoorlog bevond Italië zich op een kritiek moment, zijn maatschappelijke structuur diep gebroken. Vanuit deze aangrijpende context ontstond er een transformerende artistieke beweging die het traject van filmische expressie onuitwisbaar zou veranderen: het Italiaanse neorealisme. Geworteld in een diep verlangen om de onbemiddelde fijne kneepjes van het alledaagse bestaan authentiek weer te geven, omvatte het Italiaanse neorealisme het ethos van een natie die bezig is haar historische erfenis te verzoenen, terwijl het vurig een traject uitstippelde naar een meer optimistische toekomst.
Historische context
Het Italiaanse neorealisme ontstond in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog en de val van het regime van Benito Mussolini, waardoor de Italiaanse filmindustrie in de war raakte. Deze filmische beweging betekende een diepgaande culturele en maatschappelijke verschuiving in Italië. Neorealistische films maakten zich los van gekunstelde verhalen en boden in plaats daarvan authentieke, eigentijdse verhalen, vaak op locatie gefilmd vanwege de grote schade die de Cinecittà-filmstudio’s tijdens de oorlog hadden opgelopen.
De basis van het neorealisme werd gelegd door een groep filmcritici verbonden aan het tijdschrift Cinema, waaronder opmerkelijke figuren als Luchino Visconti, Gianni Puccini, Cesare Zavattini, Giuseppe De Santis en Pietro Ingrao.
Veel filmmakers die later prominent werden in het neorealisme, verbeterden hun vaardigheden door middel van Calligrafismo-films in de vroege jaren 1940, ook al had deze beweging duidelijke verschillen met het neorealisme. Elementen van de stijl waren ook duidelijk in het werk van Alessandro Blasetti en de films in documentairestijl van Francesco De Robertis. Belangrijke voorlopers van het neorealisme waren Jean Renoirs “Toni” (1935) en Alessandro Blasetti’s “1860” (1934). Zowel Luchino Visconti als Michelangelo Antonioni werkten nauw samen met Renoir.
Het keerpunt kwam in het voorjaar van 1945, na de executie van Mussolini en de bevrijding van Italië van de Duitse bezetting. Dit tijdperk, ook wel de “Italiaanse lente” genoemd, luidde een verschuiving in naar realistischer filmmaken. De Italiaanse cinema verliet extravagante studiodecors en koos in plaats daarvan voor authentieke locaties in zowel landelijke als stedelijke omgevingen.
De eerste echte neorealistische film, waarvan algemeen wordt aangenomen dat het “Ossessione” van Luchino Visconti is, werd uitgebracht in 1943 tijdens de bezetting. De beweging kreeg internationale erkenning in 1946 met Roberto Rossellini’s “Roma Città Aperta”, die de Grote Prijs in de wacht sleepte op het filmfestival van Cannes, waarmee Italië’s heropleving van het filmmaken na de oorlog werd gemarkeerd.
Aan het begin van de jaren vijftig maakte het Italiaanse neorealisme echter een achteruitgang door. Liberale en socialistische partijen hadden moeite om hun boodschap over te brengen, en het sombere beeld van armoede en wanhoop in de neorealistische cinema botste met een natie die op zoek was naar vooruitgang en verandering. Naarmate de economie van Italië begon te verbeteren, verloren thema’s van het neorealisme hun relevantie, en het optimisme dat in Amerikaanse films heerste, oogstte meer gunst. Het heersende sentiment binnen de naoorlogse Italiaanse regering was ongunstig ten opzichte van het neorealisme, waarbij de opmerking van Giulio Andreotti dit perspectief onderstreepte.
Federico Fellini’s werken, zoals “La Strada” (1954) en “Il Bidone” (1955), maakten een overgang van de maatschappelijke zorgen van het Italiaanse neorealisme en markeerden een verschuiving naar individuele verkenning. Latere Italiaanse films in de jaren zestig concentreerden zich op de menselijke conditie, die zich verdiepte in persoonlijke behoeften, vervreemding en de strijd om te communiceren. Deze evolutie werd weerspiegeld in films van Michelangelo Antonioni als “Deserto Rosso” (1964) en “Blow-Up” (1966), waarin de essentie van het neorealisme werd geïnternaliseerd te midden van het naoorlogse economische en politieke klimaat van Italië.
Naarmate de jaren vijftig vorderden, droegen nieuwe kunstenaars, waaronder Bruno Caruso uit Sicilië, de fakkel van het neorealisme en toonden ze de rauwe realiteit van locaties als de pakhuizen, scheepswerven en psychiatrische afdelingen van Palermo.
Kenmerken van het Italiaanse neorealisme
Het Italiaanse neorealisme wordt gekenmerkt door een reeks onderscheidende artistieke en thematische attributen die samen een afwijking vertegenwoordigen van conventionele filmische paradigma’s:
Verisimilitude en waarheidsgetrouwheid: Een kenmerk van het Italiaanse neorealisme is zijn standvastige toewijding aan authenticiteit en realisme. Filmmakers binnen deze beweging schuwden de kunstgrepen van studiosets en gebruikten echte locaties, waarbij ze vaak niet-professionele acteurs in dienst namen om hun verhalen een verhoogd gevoel van echtheid te geven.
Gewone individuen: Neorealistische films werden steevast aangetrokken tot verhalen die de dagelijkse strijd van gewone individuen onderstreepten, vaak afkomstig uit de arbeidersklasse of verarmde delen van de samenleving. Deze voorliefde voor verhalen van het gewone zorgde voor herkenbaarheid en emotionele weerklank bij het publiek.
Minimalisme: De filmische esthetiek van de beweging werd gekenmerkt door minimalisme, waarbij gebruik werd gemaakt van rudimentaire decors en onopgesmukte rekwisieten om een rauwe en onverbloemde visuele kwaliteit op te roepen. Deze ontwerpfilosofie leidde tot de visuele authenticiteit die de beweging probeerde over te brengen.
Sociaal-politiek commentaar: De essentie van het Italiaanse neorealisme ligt in zijn waarneembare sociale en politieke agenda. Deze films fungeerden als scherpe kritieken op heersende maatschappelijke kwesties zoals armoede, werkloosheid en klassenongelijkheid, en dienden als voertuigen voor introspectie en sociaal bewustzijn.
Filmische techniek: Binnen de beweging werd een apart filmisch lexicon ontwikkeld. Baanbrekende regisseurs zoals Roberto Rossellini en Vittorio De Sica maakten gebruik van langdurige opnames en diepgaande cinematografie om een meeslepende filmervaring te creëren die kijkers meevoerde naar het milieu van de personages.
Improvisatie en spontaniteit: Neorealistische filmmakers lieten vaak improvisatie toe onder hun niet-professionele cast, waarbij ze het toevallige en niet-gescripte gebruikten om de authenticiteit van personage-interacties en emotionele reacties te versterken.
Naturalistische cinematografie: De beweging omarmde de utilitaire verdiensten van natuurlijke verlichting en handcameratechnieken. Door gekunstelde lichtopstellingen te mijden en handcamerawerk toe te passen, legden filmmakers de subtiliteiten van emoties en omgevingen op een onbemiddelde manier vast.
Kindgerichte verhalen: De figuur van het kind nam een prominente plaats in in veel neorealistische verhalen en onderstreepte thema’s als kwetsbaarheid, onschuld en veerkracht binnen de context van sobere omstandigheden.
Esthetische afwijzing: Centraal in het ethos van het Italiaanse neorealisme was de doelbewuste afwijking van de weelderige spektakels die door Hollywood werden gepropageerd. De bewuste verwerping van de escapistische glamour door de beweging onderstreepte haar toewijding om een onopgesmukt tableau van het bestaan te presenteren.
De beste films van het Italiaanse neorealisme
| Ossessione (1943) Luchino Visconti | Misdaad Melodrama |
| I bambini ci guardano (1944) Vittorio De Sica | Melodrama |
| Roma città aperta (1945) Roberto Rossellini | Oorlog Drama |
| Sciuscià (1946) Vittorio De Sica | Drama |
| Il sole sorge ancora (1946) Aldo Vergano | Oorlog Drama |
| Paisà (1946) Roberto Rossellini | Oorlog Drama |
| Tombolo, paradiso nero (1947) Giorgio Ferroni | Drama |
| Caccia tragica (1947) Giuseppe De Santis | Actie Melodrama |
| Germanya anno zero (1948) Roberto Rossellini | Drama |
| Fuga in Francia (1948) Mario Soldati | Drama Thriller |
| La terra trema (1948) Luchino Visconti | Drama |
| Ladri di biciclette (1948) Vittorio De Sica | Drama Misdaad |
| In nome della legge (1949) Pietro Germi | Drama Misdaad |
| Riso amaro (1949) Giuseppe De Santis | Misdaad Drama |
| Stromboli, terra di Dio (1950) Roberto Rossellini | Drama |
| Non c’è pace tra gli ulivi (1950) Giuseppe De Santis | Melodrama |
| Miracolo a Milano (1951) Vittorio De Sica | Komedie Fantasie |
| Bellissima (1951) Luchino Visconti | Drama |
| Umberto D. (1952) Vittorio De Sica | Drama |
| Roma, ore 11 (1952) Giuseppe De Santis | Drama |
| La strada (1954) Federico Fellini | Drama |
| Il ferroviere (1956) Pietro Germi | Melodrama |
| Banditi a Orgosolo (1961) Vittorio De Seta | Drama Misdaad |
| Il demonio (1963) Brunello Rondi | Drama Horror |
- Wikipedia contributors. (2023, July 22). Italian neorealism. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 21:58, August 12, 2023