Een menselijke schedel uit de Bronstijd die is opgegraven tijdens een opgraving in Noord-Israël kan wijzen op een mislukte hersenoperatie.
Archeologen hadden eerder gezegd dat ze de skeletresten van twee afzonderlijke individuen en enkele grafgiften hadden opgegraven in een tombe in de oude stad Megiddo. Het onderzoeksartikel over dit onderwerp is echter op woensdag 22 februari 2023 gepubliceerd in PLOS One.1
Megiddo
Het is een oude stad op ongeveer 128 kilometer ten noorden van Jeruzalem. Vanwege de strategische ligging was het tijdens de bronstijd en ijzertijd een van de belangrijkste steden in de Levant.
Het eerste dat de aandacht trok van de archeologen die de ontdekking deden, was het gat in een van de schedels. Het gat in het schedelbot meet ongeveer 31 x 32 mm.
Foto: Kalisher et al., 2023, PLOS ONE ©️CC-BY 4.0
Rachel Kalisher, hoofdauteur van het artikel, zegt dat er therapeutische trepanatie werd toegepast voor een van de overledenen.
Trepanatie
Het is een chirurgische ingreep waarbij gaten in de schedel worden gemaakt. Het is bekend dat het sinds het Neolithicum voor verschillende doeleinden wordt beoefend. Het doel van chirurgische ingrepen kan therapeutisch of ritueel zijn.
In het oostelijke Middellandse Zeegebied is het aantal schedels waarin trepanatie is toegepast gering, hoewel het in sommige regio’s gebruikelijk is. Volgens het artikel is de schedel gevonden in Megiddo en gedateerd tussen 1550 voor Christus en 1450 voor Christus, het oudste monster dat ooit in en rond de Levant is gevonden. Dit is een van de redenen waarom deze ontdekking zo belangrijk is vanuit archeologisch en antropologisch oogpunt.
DNA-analyses van de organische resten geven aan dat degenen in het graf hoogstwaarschijnlijk broers waren. Volgens het artikel is de jongere broer achter in de tienerjaren of begin twintig en is de oudere tussen de 21 en 46 jaar oud.
Kalisher zegt dat de broers een hoge sociale status hebben, misschien wel van koninklijke afkomst. Volgens Kalisher duiden de waardevolle grafgiften in het graf, de praktijk van trepanatie en het vermogen van de broers om infectieziekten lange tijd te weerstaan, hierop.
De studie stelt dat beide broers tekenen hadden van bloedarmoede door ijzertekort, enkele skeletafwijkingen, verschillende laesies en tekenen van ontsteking. Ook wordt onderstreept dat de oudere broer een extra kies heeft.
Foto: Kalisher et al., 2023, PLOS ONE ©️CC-BY 4.0
Volgens de studie worstelden beide broers al lang met de ziekte voordat ze stierven. Hoewel wetenschappers vermoeden dat broers lepra of tuberculose hadden, is meer onderzoek nodig om een definitieve diagnose te stellen.
Tegen dit alles is niet bekend voor welke ziekte de trepanatie werd toegepast voor de oudere broer. Het lijkt er echter op dat nadat de schedel was geboord en weggesneden, er geen verbetering was in het schedelbot. Dit betekent dat de oudere broer enkele dagen, misschien zelfs uren, na de trepanatie stierf.
Hersenchirurgie of ritueel?
Het is bekend dat trepanatie sinds het Neolithicum wordt toegepast voor zowel therapeutische als rituele doeleinden.
Volgens de studie werd de schedel van de oudere broer echter geboord voordat hij stierf. Omdat er blijkbaar voor gezorgd was dat het membraan, de dura mater genaamd, niet werd doorboord. Bovendien suggereert de kleur van de randen van de opening dat de schedel werd geboord terwijl de man nog leefde.
- Kalisher R, Cradic MS, Adams MJ, Martin MAS, Finkelstein I (2023) Cranial trephination and infectious disease in the Eastern Mediterranean: The evidence from two elite brothers from Late Bronze Megiddo, Israel. PLoS ONE 18(2): e0281020.[↩]