Farklı kültürlerde farklı tarihlere denk gelse de yılbaşı kutlamaları neredeyse tüm insanlığın ortak mirası. Öyle ki, zaman içinde yılbaşı ile ilgili pek çok batıl inanç ve ilginç gelenek ortaya çıkmıştır. Üzüm yemek, şampanya içmek, kırmızı giysiler giymek, tombala oynamak, kalabalık akşam yemekleri, sabahlara dek süren eğlenceler genellikle ilk akla gelenler olsa da bu makalede molibdomansi olarak da bilinen kurşun dökme geleneği incelenmiştir.
Kurşun Dökme Nedir?
Kurşun dökme, eritilmiş kurşunun soğuk bir sıvıya, genellikle suya, dökülmesiyle gerçekleştirilen bir kehanet yöntemidir. Molibdomansi olarak da bilinen bu yöntem, bazı ülkelerde nazardan korunmak ve kötülüğü uzak tutmak için de uygulanmaktadır.
Nasıl Kurşun Dökülür?
Gelecekte ne olacağını bilmek pek çok insanın en büyük düşlerinden biridir. Bu yüzden toplumlar geçmişte birbirinden ilginç kehanet yöntemleri geliştirmişlerdir. Bu kehanetlerin listesine Wikipedia üzerinden erişebilirsiniz.
Kehanetler arasında ölü hayvanların bağırsaklarının ya da karaciğerlerinin kullanıldığı, modern insana oldukça vahşi gelebilecek yöntemler de vardır. Neyse ki kurşun dökmek onlardan biri değil… Peki, kurşun nasıl dökülür?
İlk olarak, falcı kehanet için bir kepçede kurşun ya da kalay eritir. Daha sonra, erimiş metal soğuk suya dökülür. Hızla soğuyan metal ilginç şekiller alır. Falcı bu şekillere bakarak gelecekle ilgili tahminlerde bulunur.
Kurşun Dökmenin Tarihi
Kurşun dökme uygulamasının kökeni, ilk olarak nerede ortaya çıktığı net değildir. Ancak Amerikalı yazar Patricia Telesco, Antik Romalıların ve Keltlerin kurşun dökmeye benzer kehanet yöntemleri uyguladıklarını yazmıştır.1 Özellikle balmumu eriterek yapılan kehanetler, bazı Antik Roma falcıları arasında oldukça popülerdi.
Kurşun dökme uygulamasının kökeni Türk topluluklarda da çok eskilere dayanmaktadır. Yaşar Kalafat, Tengricilik inancında bazı fobik hastalıkların tedavisi için kurşun döküldüğünü yazmıştır.2 Uygulama genellikle şöyle gerçekleşirdi:
İlk olarak hasta yere ya da bir sandalyeye oturtulur. Bu sırada iki kişi ya da hastanın kendisi hastanın başının üstünde bir örtü tutar. Falcı ya da başka bir kişi de hastanın başının hemen üstünde içi su dolu bir kap tutar. Falcı, bu kaba bir çırpıda erimiş kurşunu döker. Suyun içinde katılaşan kurşunun benzetildiği şey, hastanın bilinçaltında korktuğu varlık olarak yorumlanır ve ona göre tedaviye başlanır.
Dontbesogullible ©️CC BY-SA 4.0
Araştırmacı Murat Uraz, kurşun dökmek ya da kötülüğü uzak tutmak için evlere sarımsak asmak gibi gelenekleri, fetişizmin zamanla değişikliğe uğramış pratikleri olarak yorumlamıştır.3
Balkan halkları, özellikle Sırplar ve Boşnaklar da benzer amaçlarla kurşun dökmüşlerdir.
Malleus Maleficarum’da Kurşun Dökme
Heinrich Kramer ve Jacob Sprenger adlı iki engizisyoncu tarafından yazılan Malleus Maleficarum, zamanında cadı avcıları için önemli bir referans kitabıydı. Kitapta, cadıları tespit etmek için birçok yöntem yer almıştır, ve bunlardan biri de kurşun dökmedir. Malleus Maleficarum’a göre erken modern dönemde birinin cadılar tarafından büyülenip büyülenmediğini anlamak için kurşun dökme yöntemi uygulanabilirdi. Üstelik bu yöntemle cadılara dolaylı yoldan zarar verilebilirdi.4
Günümüzde Kurşun Dökme
Kurşun dökme Finlandiya’da tinanvalanta, Almanya ve Avusturya’da bleigießen, Çekya’da ise lití olova olarak bilinmektedir. Günümüzde Finlandiya, Almanya, Avusturya, İsviçre ve Çekya’da yeni yıl gecesi kurşun dökmek yaygın bir gelenektir. Uygulanma şekli yukarıda bahsedilen yöntemlerle hemen hemen aynıdır. Birisi suyla dolu bir kaba erimiş kurşun ya da kalay döker. Katılaşan metalin aldığı şekle göre gelecek yıl için kehanetler yapılır. Uçağa ya da gemiye benzeyen figürlerin bir yolculuğa işaret etmesi gibi…
Nardugan Bayramı Nedir? Noel ve Yule ile Bir İlişkisi Var mı?
Kurşun dökme ve benzeri gelenekler yukarıda belirtilen ülkeler dışında Bosna-Hersek, Bulgaristan, Estonya ve Letonya’da da görülmektedir.
Kurşunun Sağlığa Zararları
Kurşun buharını solumak insan sağlığı için son derece risklidir. Bu nedenle 2018 yılında, AB kriterleri gereği, birçok ülkede kurşun dökme kitlerinin satışı sınırlanmıştır. Sağlık uzmanları, bu gelenekten vazgeçemeyenler için kurşun ve kalay yerine çok daha zararsız bir madde olan balmumu kullanımını önermektedir.
- “FutureTelling: Complete Guide To Divination”, Patricia TELESCO, Crossing Press, ISBN: 978-0895948724[↩]
- “Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm”, Yaşar KALAFAT, Yeditepe Yayınevi, ISBN: 975-6480-23-8[↩]
- “Türk Mitolojisi”, Murat URAZ, Düşünen Adam Yayınları, ISBN: 975-9792359[↩]
- “Malleus Maleficarum”, Heinrich KRAMER & Jacob SPRENGER[↩]