„Historia zaczyna się w Sumerze”. powiedział Samuel Noah Kramer, asyriolog specjalizujący się w historii Sumeru. Sumerowie, którzy pojawili się na scenie historycznej w okresie późnego chalkolitu, są również znani jako cywilizacja, która rozwinęła pismo klinowe. Dlatego początek wieków historycznych wiąże się z Sumerami. Ta starożytna cywilizacja, która zakorzeniła się na żyznych równinach Mezopotamii, nie tylko usystematyzowała komunikację pisemną, ale także wywarła wpływ na kolejne państwa w wielu dziedzinach, takich jak rolnictwo, handel, mitologia, kultura i sztuka. W szczególności architektura sumeryjska, która dodała geografii Mezopotamii wyjątkowej estetyki i funkcjonalności, stała się źródłem inspiracji dla Akadyjczyków, Elamitów, Asyryjczyków i Babilończyków, którzy zdominowali ten region w kolejnych latach.
Jaki był podstawowy sumeryjski materiał budowlany
Sumerowie, jedna z najstarszych cywilizacji w historii ludzkości, założyli pierwsze znane państwa-miasta, wznosząc świątynie, pałace, domy i mury.
Jak więc udało im się to osiągnąć 5000 lat temu? Jakich materiałów użyli do zbudowania tych imponujących konstrukcji?
Sumerowie zamieszkiwali południową część Mezopotamii, głównie w granicach dzisiejszego Iraku. Chociaż region ten był bogaty w wodę i żyzne gleby, brakowało mu surowców naturalnych, takich jak kamień, drewno i metal. W obliczu niezwykle ograniczonych możliwości wyboru materiałów budowlanych Sumerowie w swoich projektach budowlanych musieli zadowolić się zasobami naturalnymi, takimi jak błoto, trzcina i glina.
W południowej Mezopotamii najobficiej występującym i wszechstronnym materiałem była glina. Sumerowie używali gliny do wyrobu cegieł i płytek, a także ceramiki i rzeźb. Glinę zmieszaną z wodą i słomą przerabiano na cegły mułowe, susząc je na słońcu lub wypalając w piecach. Ze względu na to, że są niedrogie, łatwe w produkcji i trwałe, cegły mułowe były głównymi cegiełkami architektury sumeryjskiej.
Jak zrobić cegłę błotną?
Pierwszym krokiem jest wybór gleby. Ogólnie rzecz biorąc, w tym procesie preferowana jest gleba o dużej zawartości gliny. Po oczyszczeniu gleby ze skał i podobnych ciał obcych dodaje się wodę, aby uzyskać nadającą się do użytku konsystencję. Po posypaniu słomą mieszaninę udeptuje się i ugniata nogami, aby zamienić ją w błoto. Gdy błoto stanie się jednorodne, wlewa się je do drewnianych foremek w kształcie cegieł i dokładnie zagęszcza. Na koniec, po wyjęciu cegieł z form, pozostawia się je do wyschnięcia na słońcu lub w dobrze wentylowanym pomieszczeniu. Podczas tego procesu woda znajdująca się wewnątrz cegieł odparowuje, a cegły dokładnie twardnieją. Na tym ostatnim etapie cegły można czasami szybciej utwardzić poprzez wbijanie w piecu.
Innym materiałem budowlanym powszechnie stosowanym w architekturze sumeryjskiej była trzcina. Trzcinę rosnącą wzdłuż brzegów rzek i bagien zbierano i przetwarzano na maty, kosze, liny i płoty. Ponieważ trzciny są elastyczne i mocne, powszechnie używano ich do budowy kolumn, łuków i kopuł.
Podstawowe typy budynków w architekturze sumeryjskiej
Pomimo ograniczonych zasobów kamienia, drewna i metalu, Sumerowie budowali różnorodne konstrukcje przy użyciu cegieł mułowych. Większość tych obiektów nie zachowała się jednak do czasów współczesnych.
Wybitne budowle architektury sumeryjskiej można podsumować jako domy, które były głównymi elementami potrzeb schronienia, wysokie mury otaczające miasta, świątynie zawierające ważne wskazówki związane z wierzeniami religijnymi oraz wspaniałe pałace, w których żyli królowie.
Domy
W architekturze sumeryjskiej domy budowano zazwyczaj na planie prostokąta lub kwadratu i z płaskimi dachami. Głównym materiałem budowlanym większości domów była cegła mułowa. Domy są zazwyczaj projektowane tak, aby odpowiadały potrzebom dużych rodzin.
W domach sumeryjskich pokoje zwykle otaczały dziedziniec znajdujący się przy wejściu do domu. Dziedzińce służyły dwojakiemu celowi: zapewniały oświetlenie pomieszczeń i służyły jako miejsca, w których gromadzili się członkowie rodziny, być może delektując się wspólnymi kolacjami na świeżym powietrzu.
Układ domów został zaprojektowany tak, aby dostosować się do życia rodzinnego i codziennych zajęć sumeryjskiego społeczeństwa. Praktyczne i funkcjonalne planowanie stanowiło podstawę sumeryjskiej architektury, jeśli chodzi o przestrzenie mieszkalne.
Mury miasta
W architekturze sumeryjskiej mury to konstrukcje zbudowane w celu ochrony sumeryjskich miast w starożytnej Mezopotamii przed różnymi zagrożeniami. Mury miejskie, które mają imponującą wysokość i grubość, miały dzięki tym elementom zapewnić bezpieczeństwo mieszkańcom miasta. Dodatkowo pełniły funkcje takie jak wyznaczanie granic miasta i kontrolowanie punktów wjazdowych. W ten sposób zapewniono skuteczną ochronę przed potencjalnymi zagrożeniami z zewnątrz.
Mury często wzmacniano wieżami strażniczymi i bramami. Wieże strażnicze służyły do monitorowania okolicy i wczesnego wykrywania potencjalnych zagrożeń. Bramy, strategicznie rozmieszczone, kontrolowane wejścia i wyjścia.
Skronie
Najświętszymi budowlami w architekturze sumeryjskiej były świątynie, zwykle umieszczane w centrach miast lub na szczytach piramidalnych budowli zwanych zigguratami. Świątynie te, poświęcone bogom i boginiom mitologii sumeryjskiej, były także ośrodkami edukacyjnymi i kulturalnymi, w których kapłani i niektórzy rzemieślnicy wykonywali swoje obowiązki i działalność.
Najwcześniejsze świątynie, datowane na IV tysiąclecie p.n.e., były prostymi, prostokątnymi budowlami o trójdzielnym planie składającym się z długiego centralnego sanktuarium otoczonego dwoma mniejszymi pomieszczeniami. W sanktuarium zazwyczaj znajdował się ołtarz i stół ofiarny. W pokojach znajdowały się różne podstawy pod posągi wotywne i inne przedmioty.
Najbardziej znanym przykładem tego typu świątyni jest Biała Świątynia w Uruk. Biała Świątynia, poświęcona sumeryjskiemu bogu nieba Anu i przypuszczalnie zbudowana pod koniec IV tysiąclecia p.n.e., wzięła swoją nazwę od białego tynku pokrywającego jej ściany.1
W okresie wczesnodynastycznym (około 2900–2350 p.n.e.) świątynie rozwinęły się w bardziej złożone i szczegółowe konstrukcje. Część świątyń utrzymana była w klasycznym sumeryjskim trójplanie, lecz kompleks architektoniczny został wzbogacony o kolejne pomieszczenia, dziedzińce i dodatkowe budynki. Inni odeszli od modelu klasycznego i przyjęli plany w kształcie litery T, L i E. Dodatkowo w tym okresie wzrosła wielkość i wysokość świątyń.
Pałace
Pałace Tak jak bogowie mieli swoje świątynie, tak królowie musieli mieć własne rezydencje. Pałace były miejscami, w których sumeryjscy królowie prowadzili zarówno życie prywatne, jak i sprawowali administrację państwową. Często lokowano je wokół świątyń lub w centrach miast, co odzwierciedlało ich relacje zarówno z bogami, jak i ludźmi.
Najwcześniejsze pałace z okresu wczesnodynastycznego były budowlami skromnymi i prostymi, przypominającymi w planie i formie świątynie. Składały się z szeregu prostokątnych pomieszczeń i dziedzińców rozmieszczonych wokół centralnej sali i sali tronowej. Pomieszczenia podzielono na różne jednostki, takie jak pomieszczenia mieszkalne, magazyny, warsztaty i kuchnie.
Podczas trzeciej dynastii z Ur, znanej również jako imperium neosumeryjskie, sumeryjskie pałace przekształciły się w bardziej złożone i wyszukane budowle. Epoka ta, przypadająca mniej więcej pomiędzy 2112 r. p.n.e. a 2004 r. p.n.e., była okresem odrodzenia politycznego i gospodarczego miasta Ur. Dlatego pałace nie były już skromnymi konstrukcjami i zamieniły się w majestatyczne, wspaniałe i prestiżowe budowle, odzwierciedlające ewolucję architektury sumeryjskiej. Faktycznie w niektórych zespołach pałacowych odrzucono tradycyjną formę prostokątną na rzecz planów kołowych, owalnych lub wielokątnych.
W XXI wieku p.n.e. sumeryjska sztuka i literatura osiągnęły swój szczyt w Ur.2
Dziedzictwo architektoniczne Sumerów
Jedną z najważniejszych pozostałości sumeryjskiej architektury jest starożytne miasto Ur, położone nad brzegiem rzeki Tygrys na terenie dzisiejszego południowego Iraku. Ponadto podczas wykopalisk archeologicznych w innych starożytnych sumeryjskich miastach, takich jak Eridu, Uruk i Nippur, odkryto ważne artefakty. W muzeach w regionie znajdują się liczne pozostałości archeologiczne cywilizacji sumeryjskiej. W szczególności Irackie Muzeum Narodowe w stolicy, Bagdadzie, prezentuje wiele artefaktów z okresu sumeryjskiego i innych cywilizacji Mezopotamii.
- Dr. Senta German, „White Temple and ziggurat, Uruk,” in Smarthistory, August 8, 2015, accessed February 14, 2024[↩]
- Frayne, D. (2008). Presargonic Period: Early Periods, Volume 1. University of Toronto Press. ISBN: 9781442690479[↩]